De hetze rond AI-gegenereerde beelden in de typische Ghibli-stijl zegt iets over hoe gestileerde nostalgische esthetiek ook gebruikt en misbruikt wordt om rechtse politieke propaganda over te brengen. Dat schrijft reporter Bo Van Overstijns in dit essay. “AI-gegenereerde kunst lijkt misschien op geïdealiseerde perfectie, maar ze is geworteld in een gelijkaardige drang om te controleren en het rommelige, complexe en diep menselijke te verwijderen.
“Liever een varken dan een fascist”, verklaarde Porco Rosso in de gelijknamige Studio Ghibli-film. De studio, opgericht door Hayao Miyazaki, staat bekend om haar sterke anti-oorlogsstandpunt en haar pleidooi voor door mensen gemaakte kunst boven kunstmatige intelligentie. Ironisch genoeg is de kenmerkende Ghibli-stijl een grote trend geworden in AI-gegenereerde kunst, vaak gemaakt met tools zoals ChatGPT.
Zelfs extreemrechtse politieke groepen en instellingen hebben de AI-gegenereerde Ghibli-stijl omarmd om hun boodschap te versterken. De Israëlische defensiemacht, bijvoorbeeld, deelde dergelijke beelden op X in de context van hun voortdurende militaire campagne in Gaza. Ook de regering-Trump gebruikte AI-gegenereerde visuals om harde immigratiebeleiden te promoten, inclusief een citaat van de Republikeinse senator J.D. Vance: “Wij vragen geen toestemming aan de extreem-linkse democraten voordat we illegale immigranten deporteren.”
Sommige van deze AI-gegenereerde beelden tonen scènes van arrestaties van immigranten, wat bezorgdheid oproept over het gebruik van gestileerde, nostalgische esthetiek om rechtse politieke propaganda over te brengen.
Vandaag riskeert kunst te worden vervangen door een beeld dat zó ‘zuiver’ en ‘netjes’ is, dat ze dichter bij propaganda staat dan bij creatie
‘Die entartete kunst’
Tijdens het tijdperk van nazi-Duitsland (1933-1945) bestempelden de nazi's modernistische werken, zoals abstracte en expressionistische kunst, als ‘entartete kunst’. Deze ‘entartete kunst’ was te abstract, te emotioneel, te vrij en voldeed niet aan de eisen van het nationaalsocialistische regime. Ze vergeleken deze kunst met de door de nazi's als esthetisch en moreel juist beschouwde ‘Arische’ kunst. Het was een campagne van de NSDAP om de Duitse kunstwereld onder haar controle te brengen, zodat deze voor propagandistische doeleinden van de staat kon worden ingezet.
De nazi's vernietigden ‘entartete kunst’, haalden het uit musea en dwongen kunstenaars tot stilte of ballingschap. Een eeuw later zien we een verontrustende echo van dit geweld, maar nu heeft het een gladdere, meer digitale façade. De opkomst van AI-gegenereerde kunst wordt door sommigen geprezen als de toekomst, maar door anderen, waaronder ikzelf, als de esthetiek van het 21ste-eeuwse fascisme.
Vandaag riskeert kunst te worden vervangen door een beeld dat zó ‘zuiver’ en ‘netjes’ is, dat ze dichter bij propaganda staat dan bij creatie. Zijn we de gevaren van perfectie vergeten? AI-gegenereerde kunst lijkt misschien op geïdealiseerde perfectie, maar ze is geworteld in een gelijkaardige drang om te controleren, te steriliseren, en het rommelige, complexe en diep menselijke te verwijderen.
Wie bepaalt wat ‘perfectie’ is in AI-kunst? Het zijn geen kunstenaars. Het zijn algoritmes, getraind op de dominante cultuur, vaak gebaseerd op witte, westerse, kapitalistische, heteronormatieve en valide normen
Wie bepaalt wat ‘perfectie’ is in AI-kunst? Wie beslist wat goed, realistisch, mooi of gepast is? Het zijn geen kunstenaars. Het zijn algoritmes, getraind op de dominante cultuur, vaak gebaseerd op witte, westerse, kapitalistische, heteronormatieve en valide normen. In die zin is AI-kunst niet ‘ontaard’ in de nazistische betekenis, het is net het tegenovergestelde. Het is gevaarlijk conformistisch. Steriel. Onvrij. Het is de nieuwe geïdealiseerde propaganda.
Verbetering versus dominantie
Dit betekent niet dat alle AI slecht is. Technologie kan een hulpmiddel zijn, en hulpmiddelen kunnen verstandig of destructief worden gebruikt. Maar de cultuur die groeit rond AI-kunst, vooral de manier waarop het wordt ingezet tegen menselijke kunstenaars, weerspiegelt de autoritaire drang om te controleren, te homogeniseren, en het zwijgen op te leggen. Wanneer mensen AI-hercreaties van menselijke kunst posten en zeggen dat het ‘beter’ is, gaat het zelden om verbetering, het gaat om dominantie. Het gaat om het verwijderen van de imperfecties, de context en de menselijkheid van het origineel en het vervangen door iets glanzends, afstandelijks en steriels. Het is geen evolutie van kunst, het is een vorm van uitwissing.
In de code ingebakken
AI-gegenereerde beelden weerspiegelen vaak de waarden en esthetiek van hun trainingsdata, die meestal afkomstig zijn van de luidste en meest dominante stemmen op het internet. Deze systemen creëren niet zoals mensen dat doen, ze synthetiseren. Ze remixen.
En daarmee reproduceren ze bestaande vooroordelen, vaak versterkt door eurocentrische schoonheidsnormen, genderstereotypen en een esthetiek die gunstig is voor bedrijven. Hoewel AI-modellen zoals ChatGPT en DeepSeek beweren politiek neutraal te zijn, blijkt uit onderzoek dat ChatGPT oorspronkelijk uit een libertair-linkse segment van het politieke spectrum kwam. Alleen: nieuwere versies van ChatGPT vertonen een duidelijke verschuiving naar rechts.
Het onderzoek benadrukt dat hoewel taalmodellen zoals ChatGPT geen persoonlijke overtuigingen hebben. Hun output wel wordt beïnvloed door de data waarmee ze zijn getraind
Grote taalmodellen (LLM’s) zoals ChatGPT leren van enorme datasets, die patronen weerspiegelen uit boeken, media en sociale platforms. Die kunnen politieke vooroordelen met zich meebrengen. Het onderzoek benadrukt dat hoewel LLM’s geen persoonlijke overtuigingen hebben, hun output wel wordt beïnvloed door de data waarmee ze zijn getraind.
Daarnaast weigert het Chinese AI-model DeepSeek te praten over onderwerpen die tegen de overtuigingen van de Chinese overheid ingaan, zoals Hong Kong, Taiwan, en ontwijkt vragen over onderwerpen die vaak gecensureerd worden door de Chinese overheid, zoals mensenrechtenschendingen, donkere pagina’s van de geschiedenis, kritiek op de overheid, …
AI-modellen die beelden ontwikkelen kunnen niet onafhankelijk denken. Ze kunnen niet begrijpen. Ze hebben geen doelen. Kunnen niet voelen, niet verkeerd begrepen worden. Er is geen plek voor interpretatie in AI-gegenereerde werken.
De perfecte leegte
Het resultaat? Een eindeloze stroom zielloze, onheilspellende beelden die visueel esthetisch zijn, maar emotioneel leeg, beelden die het algoritme plezieren, maar zelden uitdagen of ontroeren.
Dit gaat niet over het democratiseren van creativiteit of het toegankelijker maken van kunst. Het gaat over het onderwaarderen van werk, het vervangen van kwetsbaarheid en emotie door het mechanische en controleerbare.
De groeiende trend waarbij mensen kunstwerken van artiesten citeren met AI-versies, gevolgd door opmerkingen over hoe de AI-versie ‘netter’ of ‘professioneler’ is, onthult een diepere ideologische achteruitgang. Een bekend voorbeeld hiervan is het ‘verbeteren’ van het uiterlijk van vrouwen, waarbij vaak onrealistische waarden worden gepromoot, zoals grote borsten, een smalle taille, perfecte huid en make-up, of zelfs het creëren van AI-gegenereerde naaktbeelden. Dit weerspiegelt een extreemrechtse visie op verouderde normen van wie een vrouw zou moeten zijn en hoe ze eruit zou moeten zien, waarbij deze normen niet door de vrouw zelf worden bepaald.
Dit gaat niet over het democratiseren van creativiteit of het toegankelijker maken van kunst. Het gaat over het onderwaarderen van werk, het vervangen van kwetsbaarheid en emotie door het mechanische en controleerbare. Het weerspiegelt een culturele verschuiving die verontrustend goed aansluit bij autoritaire waarden: onderdrukken van afwijkende meningen, verhogen van efficiëntie, en het steriliseren van alles wat rommelig of emotioneel is.
AI als narratief wapen
Het is dan ook geen verrassing dat AI-kunst ook wordt ingezet door staatsactoren. Zo heeft de Israëlische Defensiemacht (IDF) AI-gegenereerde beelden verspreid als onderdeel van hun propaganda-inspanningen. Wanneer een leger synthetische beelden inzet midden in een actief conflict, gaat het niet langer om esthetiek. Het wordt een krachtig instrument van psychologische oorlogsvoering. In deze context is AI-kunst geen creatieve expressie, maar een narratief wapen, bedoeld om percepties te manipuleren, realiteiten te fabriceren en ongemakkelijke waarheden te verdoezelen.
De moderne fascist vernietigt de kunstenaar niet langer door kunst te verbranden, maar door kunst te vervangen met gratis ‘kunst’-generatiemachines
Zelfs politici zoals premier Bart De Wever en minister van Defensie Theo Francken (N-VA) hebben zich aangesloten bij de populaire 'Genereer jezelf als actiepop'-trend. Het actiefiguurtje van Francken, dat door ChatGPT werd gegenereerd, heeft voor de nodige opschudding gezorgd. Linkse oppositiepartijen PS en Ecolo hebben hun verontwaardiging geuit over het beeld, waarin Francken wordt afgebeeld in een militair uniform met een Vlaamse leeuw, vergezeld van accessoires zoals een urinoir (een verwijzing naar het plasincident), een verbandkistje 'anti-wokist' (tegen woke), en een boek getiteld ‘Einde van België voor Dummies.’
Net zoals fascisten uit het verleden bang waren voor kunstenaars vanwege hun vermogen om te verstoren, te bespotten en empathie op te roepen, zo zijn hedendaagse reactionaire stemmen dat ook. De moderne fascist vernietigt de kunstenaar niet langer door kunst te verbranden, maar door kunst te vervangen met gratis ‘kunst’-generatiemachines die in staat zijn om menselijke kunstenaars van werk te beroven, hen gedwongen een ander beroep te laten kiezen, waardoor de kunst zelf zou verwateren. Jaren van studie, emotie en expressie worden gereduceerd tot een simpele prompt. AI-kunst, met al haar oppervlakkige schoonheid, is te vaak medeplichtig aan die reductie.
We moeten technologie niet volledig afwijzen, maar we moeten ons wel afvragen welke waarden ze ondersteunt. Wanneer kunst wordt ingezet als strijdtoneel in de oorlog om culturele controle, moeten we kiezen aan welke kant we staan: de kant van empathie, imperfectie en menselijke expressie, of de kant van steriliteit, surveillance en controle.
De toekomst van kunst moet menselijk blijven.
