(V)echtscheiding tussen papa en mama

Een echtscheiding loopt niet altijd van een leien dakje, dat merkte zowel Axelle (22) als Sarah (22), twee jongeren met gescheiden ouders. “Er groeide steeds meer spanning thuis en op een bepaald punt is mijn moeder vertrokken. Ik dacht oprecht dat dat de schuld was van mijn broers en ik.”

“We hebben tijdens het onderzoek rond jongeren opgemerkt dat zij met vragen over, of zorgen door de scheiding niet zo goed weten waar ze terecht kunnen”, legt pedagoge Mariska Klein Velderman uit.

In 2017 zijn er in Vlaanderen bijna 11.000 huwelijken ten einde gekomen door echtscheiding. Volgens gegevens van de Vlaamse overheid is dat een kleine daling. Maar deze cijfers kunnen misleiden. “Het aantal echtscheidingen kan dalen, maar dit zegt niets over het aantal samenwoningen zonder huwelijk (‘decohabitaties’) dat jaarlijks eindigt door een scheiding. Daarover zijn geen cijfers bekend. Jaarlijks zijn vele duizenden kinderen betrokken bij de echtscheiding of decohabitatie van hun ouders. Totaal krijgt ruim een op de vijf kinderen hier ooit mee te maken. Dat zien we in deze cijfers niet terug”, legt auteur Mariska klein Velderman van het boek Als je ouders uit elkaar gaan, uit. Samen met Fieke Pannebakker is ze onderzoekster bij de Nederlands onafhankelijke onderzoeksorganisatie TNO aan de afdeling Child Health.

Klein Velderman en Pannebakker, beiden pedagogen, leggen in hun onderzoek de focus op scheidingen en hoe ze kinderen, jongeren en ouders daarbij kunnen steunen. “We besteden voornamelijk aandacht aan de impact van een scheiding en hoe we problemen zoveel mogelijk kunnen voorkomen of beperken”, legt Klein Velderman uit. “Zo ontwikkelden we groepsprogramma’s Stoere Schildpadden en Dappere Dino’s voor jonge kinderen met gescheiden ouders om hen tips te geven en vaardigheden te leren over hoe ze kunnen omgaan met een scheiding en om beter te begrijpen wat er allemaal aan de hand is.” Omdat jongeren niet allemaal even graag in een groep spreken over hun gevoelens en ervaringen, schreven de twee onderzoekers een werkboek waarmee jongeren zelf aan informatie kunnen geraken. “Jongeren kunnen het boek meenemen als ze bijvoorbeeld van de ene naar de andere ouder moeten gaan, erin lezen wat ze interessant vinden, en het delen met een vriend of vriendin.” Het startpunt van het boek waren onderwerpen waar kinderen en jongeren vragen over hadden.

Jongeren met gescheiden ouders of ouders die door het proces van een scheiding gaan, kunnen altijd terecht bij verschillende organisaties zoals Centra voor Leerlingenbegeleiding, de zogenaamde CLB’s. Jammer genoeg geraakt niet iedereen altijd daar. In het schooljaar van 2016 en 2017 alleen al verleenden CLB-werkers hulp aan zo’n 1 173 483 leerlingen uit 3709 scholen. Daarnaast is er nog een gebrek aan informatie en ondersteuning voor kinderen en jongeren. Klein Velderman: “We hebben tijdens het onderzoek opgemerkt dat jongeren met vragen over of zorgen door de scheiding vaak niet zo goed weten waar ze terecht kunnen. Dat werd ons startpunt van het boek.” Het boek bestaat uit verschillende onderdelen waarmee jongeren op individuele basis aan de slag kunnen. “We vroegen jongeren waaraan ze belang hechten en zo hebben we vragen en antwoorden rond vijf onderwerpen gebundeld in dit boek. Het gaat over gevoelens, over de omgang, communicatie, nieuwe gezinnen en loyaliteit.”

Voor velen is het een verrassing wanneer de ouders besluiten uit elkaar te gaan. Toch merken kinderen al vrij snel op dat er wat aan de hand is. Zowel Axelle (22) als Sarah (22) hebben gescheiden ouders. Zij zagen allebei dat het niet goed ging thuis en vielen dus niet uit de lucht toen hun ouders een einde maakten aan hun relatie.

“We dachten dat mijn vader terug naar Libanon wou verhuizen, maar uiteindelijk is hij in België gebleven”, legt Axelle uit. Haar ouders zijn officieel drie jaar gescheiden, maar leven al vijf jaar niet meer samen. “In het begin van hun breuk zag ik hem zelden. Hij had ook niet meteen een andere thuis waar we naartoe konden gaan. Ik denk dat hij zich ook te hard schaamde om ons onder ogen te komen.” Axelles vader had haar moeder bedrogen zonder dat ze dat zag aankomen. “Hij gaf zoveel om ons dat het onmogelijk leek dat zoiets zou kunnen gebeuren.” Toch voelde ze al snel aan dat er iets niet goed zat. “Zoiets kan je nooit inschatten. We zagen het niet aankomen, maar we voelden wel dat er iets niet klopte.” Axelle heeft een oudere en jongere broer, en voor de jongste was het niet altijd duidelijk wat er aan de hand was. “Als we het hadden over de scheiding moesten we altijd zwijgen als mijn kleine broer in de buurt was want mijn moeder wou niet dat hij er te hard van zou afzien.”

Vaak worden kinderen gebruikt of ingezet in de strijd en het is belangrijk dat dat zoveel mogelijk wordt voorkomen. “Als kind ben je loyaal aan je ouders, je bent tot slot een stukje van hen”, zegt Klein Velderman. “Het is belangrijk dat ouders de kinderen zo min mogelijk in het conflict houden. Anders kunnen kinderen last krijgen van een loyaliteitsconflict, doordat ze bijvoorbeeld het gevoel hebben te moeten kiezen tussen hun ouders.” Axelle heeft nu wel een goede band met beide ouders. “Het contact met mijn vader is hersteld. Ik ben niet meer kwaad op hem en zie hem even graag als mijn moeder.”

Sarah heeft haar moeder al zes jaar niet meer gezien. “Ik had geen goede band met mijn moeder en mijn vader was een harde werker dus hem zagen we niet veel thuis”, legt ze uit. Haar ouders zijn sinds haar zestiende gescheiden. “Er groeide steeds meer spanning thuis en op een bepaald punt is mijn moeder vertrokken. Ik dacht oprecht dat dat de schuld was van mijn broers en mij.” Maar de oorzaak lag bij haar vader. “Het was een probleem dat ik nooit heb gezien. Nadat mijn moeder was vertrokken heb ik er ook nooit meer naar gevraagd.” Sarah woont nu al enkele jaren samen met haar broers bij haar vader.

Het aantal huwelijken [KVM(1] op jaarbasis is in Vlaanderen licht gedaald: in 2017 was er een kleine daling van zo’n vier procent. Omdat deze generatie steeds meer via digitale kanalen met elkaar in contact komt, via apps zoals Tinder, en omdat er meer mensen pas later in het huwelijksbootje stappen, lijkt het zo te zijn dat meer jongeren minder vertrouwen hebben in de ‘tot-de-dood-ons-scheidt-ideologie’. Toch zijn niet alle jongeren daarvan overtuigd.

Sarah is eerder iemand van de oude garde. “Ik wou altijd al trouwen, zeker door de mooie trouwfeesten binnen de Marokkaanse cultuur.” Een drempel om die stap later te zetten heeft ze wel. “Ik vind het moeilijk om iemand snel te vertrouwen en mezelf aan die persoon te geven. Op financieel vlak zou ik het anders aanpakken dan mijn ouders.” Sarah’s ouders hadden een gezamenlijke rekening die na de scheiding heel wat problemen met zich meebracht. “Daarom weet ik ook dat ik later bijvoorbeeld een eigen rekening buiten de gezamenlijke wil, moest er iets foutlopen. Ik moet mezelf beschermen want alles kan gebeuren.”

Axelle ziet huwelijken dan weer eerder als iets waar je persoonlijk waarde aan moet geven. “Ik ben nooit zeer enthousiast geweest om te trouwen. Ik ben ook nooit veel naar trouwfeesten geweest.” Ze heeft nooit begrepen waarom je moet huwen om aan anderen te bewijzen dat je voor altijd samen zal zijn. “Voor mezelf hoeft het niet en dat heeft niets met de scheiding te maken, want ik heb altijd hetzelfde gevoel gehad over huwelijken. Je moet er zelf waarde in steken en moeite doen. Een ring of een belofte stelt voor mij niet veel voor. Het is wat je er daarna mee doet, maar dat is iets zeer persoonlijks.”

Met vragen over scheidingen kan elk kind tot in het secundair terecht bij het CLB of websites raadplegen die het Kinderrechtencommissariaat aanbeveelt: https://www.kinderrechten.be/vraag_en_antwoord/waar-kan-ik-terecht-met-vragen-over-scheiding.