Stephen Hawking: ’s Werelds meest geliefde sterrenkijker gaat heen

Schrijven over Stephen Hawkings leven is zoals je favoriete boek proberen samenvatten op een post-it. Het leven van ’s werelds meest geliefde kosmoloog stond in het teken van zijn godin, natuurkunde. Daar zette hij verder waar Albert Einstein gestopt was. Hij doorgrondde singulariteiten, ontdekte dat zwarte gaten helemaal niet zo zwart zijn en kreeg zelfs de Hawkingstraling naar hem vernoemd. Buiten het verkennen van het heelal was hij ook vader van 3 kinderen en ’s werelds langst levende en meest bekende ALS-patiënt. Die ongeneeslijke ziekte maakte van hem het icoon van de ijzeren wilskracht, want hoewel artsen zijn dood een halve eeuw geleden al voorspelden, had hij nog geen zin om te gaan. “Ik ben niet bang voor de dood”, zei hij, “maar ik heb geen haast om te sterven. Er zijn nog zoveel dingen die ik wil doen.” De Brit toonde dat geen enkele beperking een excuus is, dat mensen gerust met je mogen lachen, als je passie maar als brandstof dient.

Van speelgoedtreinen tot kosmos

Stephen William Hawking ziet op 8 januari 1942 in Oxford het levenslicht als eerste kind van Frank en Isobel, 300 jaar na de dood van de grote astronoom Galileo Galilei. Hij en zijn 2 zussen en adoptiebroer vertoeven in een intellectueel stimulerende omgeving met ouders die beiden een opleiding aan Oxford hebben genoten. Het rijke intellect van het gezin staat in schril contrast met hun financiële situatie. Ze rijden rond in een zwarte afgedankte taxi, de kinderen lopen er slordig bij, maar de kasten puilen uit van de boeken en aan de eettafel is een ethisch debat over abortus of politiek geen uitzondering. Op school wordt de jonge Hawking gepest, maar dat laat hij niet aan zijn hart komen. Hij bouwt zijn eigen bordspellen en vliegtuigjes en is duidelijk gepassioneerd door wetenschap. Wanneer zijn zus Mary van haar vader een poppenhuis krijgt installeert hij prompt sanitair en licht in het speelgoedhuis. “Ik ben gefascineerd over hoe dingen werken, van speelgoedtreinen tot het universum”, zegt Hawking zelf. Op school luistert hij naar de bijnaam ‘Einstein’ en met zijn vrienden ontwerpt hij in 1958 uit oude telefoononderdelen een computer, maar liefst 2 decennia voor computers de maatschappij veroverden. 

Als prille twintiger trekt hij eerst naar Oxford om natuurkunde te studeren en daarna naar Cambridge. Daar heeft hij de keuze tussen deeltjesfysica en kosmologie. Hij kiest voor het laatste. De onhandige Hawking is een luie maar briljante student. Hij berekent dat hij in Oxford in totaal 1.000 uren studerend heeft doorgebracht, een gemiddelde van amper 1 uur per dag. In 1963 krijgt hij de diagnose van de motorneuronziekte ALS en heeft volgens de artsen nog slechts 2 jaar te leven. Al snel herinnert de in een depressie verzonken Hawking zich een nare ervaring in het ziekenhuis waarbij hij een kleine jongen aan leukemie ziet sterven. Gedreven door Wagner, de dood die hem op de hielen zit, de nare herinnering aan de jongen in het ziekenhuis en zijn verloving met Jane Wilde vindt hij de moed om zijn onderzoek verder te zetten. “Mijn doel is eenvoudig. Ik wil volledig begrijpen hoe het universum werkt, waarom het is zoals het is en waarom het bestaat”, liet hij ooit weten. Hij vecht jaren tegen het gebruiken van een rolstoel, maar wanneer hij eindelijk toegeeft, wordt hij berucht door het rijden over tenen van studenten en ook de dansvloer mijdt hij niet. 

Zwarte gaten zijn niet zwart

Zijn grote doorbraak volgt wanneer hij een lezing van de wiskundige Roger Penrose bijwoont. Penrose bestudeert wat er gebeurt wanneer een ster implodeert onder haar eigen zwaartekracht. Penrose veronderstelt dat deze ster dan een singulariteit wordt, een dimensieloze stip met oneindige zwaartekracht waar natuurwetten niet meer geldig zijn. In de wetenschappelijke wereld is er ondertussen debat over 2 kosmologische theorieën: de steady statetheorie, die een eeuwig heelal impliceert en de big bangtheorie, die stelt dat het heelal begon met een knal en eindig is in de tijd. ‘Wetenschappers vinden de oerknaltheorie niet aantrekkelijk omdat het een moment van creatie vereist’, zegt Hawking. ‘Ik wil bewijzen dat het universum uit zichzelf kan ontstaan zonder God en de sleutel daarvoor ligt bij de zwarte gaten’. De pientere Hawking ziet een link tussen de oerknaltheorie en Penrose’s ideeën en stelt voor om het singulariteitsidee toe te passen over het volledige universum. Penrose en Hawking werken samen verder en publiceren in 1970 bewijs dat het universum begon als singulariteit.

In 1973 beslist hij om met een kwantummechanische in plaats van een kosmologische bril naar zwarte gaten te kijken. Enkele jaren later ontdekt hij dankzij deze aanpak de Hawkingstraling en bewijst daarmee Einstein’s ongelijk. Volgens Einstein kan namelijk niets ontsnappen uit een zwart gat, zelfs geen licht. Hawking toont aan dat een zwart gat toch deeltjes lekt in de vorm van straling tot het uiteindelijk verdampt. Hawkings ontdekking is het begin van de wereldwijde roem. Hij wordt met zijn 32 jaar als jongste lid ooit toegelaten aan de prestigieuze Royal Society, een eer die hij deelt met Newton, Darwin, Einstein en Rutherford. In 1979 krijgt hij de Lucasleerstoel in Wiskunde aan de universiteit van Cambridge, een stoel die Newton in de 17e eeuw bekleedde. In de jaren ‘80 wil Hawking een populair-wetenschappelijk boek schrijven over het ontstaan van het universum om het brede publiek warm te maken voor kosmologie, maar tijdens een trip naar CERN in Genève sterft Hawking bijna aan een longontsteking. De keeloperatie redt zijn leven, maar hij verliest zijn spraakvermogen. Hij krijgt onverwachte hulp van een bedrijfje uit California, dat hem een spraakcomputer doneert. Hij kan, met hulp van zijn omgeving, verder schrijven aan zijn boek. In 1988 ligt ‘A Brief History of Time’ in de rekken, een overweldigend succes waarin het volk, met bijna 10 miljoen verkochte exemplaren, natuurkunde massaal omarmt. “Ik geniet van de media-aandacht en hou ervan hoe gewone mensen steeds meer begrijpen van het universum, maar de roem schaadt mijn huwelijk”, zei Hawking. In 1995 scheidt Hawking van Jane om te hertrouwen met verpleegkundige Elaine. 

De theorie van alles

In 1997 ontmoet Hawking de Belgische fysicus Thomas Hertog, aan wie hij voorstelt om samen te sleutelen aan een wiskundig model van de oerknaltheorie. De samenwerking zou 20 jaar duren. In 2011 komt hij op Hertogs’ verzoek naar Leuven voor een lezing waar studenten massaal samentroepen in het stadspark om een glimp op te vangen van ’s werelds meest bekende kosmoloog. In 2014 wordt zijn leven verfilmd in ‘The Theory of Everything’, gebaseerd op het boek ‘Travelling to Infinity: My Life with Stephen’, van zijn eerste vrouw Jane. De titel van de film verwijst naar de unificatietheorie, de heilige graal van de wetenschap: één geünificeerde natuurkundige wet die zowel kwantummechanica als klassieke natuurkunde met elkaar verenigt. Hawking slaagt erin om zo’n geünificeerde theorie te vinden, maar enkel toegepast op zwarte gaten. Er zal een andere bolleboos nodig zijn om de theorie uit te breiden naar het gehele universum. Verder is Hawking niet vies van een weddenschap. Zo wedt hij met de natuurkundige Leonard Susskind dat informatie opgeslokt door een zwart gat voor eeuwig verloren gaat. De weddenschap verliest hij na een 20 jaar durend debat. Ook met Peter Higgs, die samen met de Belgische Francois Englert en Robert Brout vader is van het Higgs-deeltje, wedt hij dat het Higgs-deeltje nooit gevonden zal worden. In 2012 ontdekt CERN het deeltje, waarop Hawking prompt zijn verlies toegeeft en Higgs de Nobelprijs voor Natuurkunde toewenst. In 2014 verklaart hij zichzelf atheïst, toch ontmoet hij de paus enkele keren. 

Buiten zijn moeilijk te onderschatten bijdrage aan de wetenschap maakt hij ook de harten van miljoenen mensen warm voor zijn vak. Hij legt de meest complexe materie bevattelijk uit, een talent dat weinig academici gegeven is. Zijn grootste bijdrage aan het publiek is de reeks van boeken die hij schreef. ‘Over de hele wereld komen mensen me vertellen hoe hard ze hebben genoten van het lezen mijn boeken, ook al hebben ze niet alles begrepen. Zou dat wel zo zijn, dan waren mijn lezers natuurlijk klaar voor een doctoraat in de fysica’, zei hij. Zelf wil hij ‘herinnerd worden voor zijn onderzoek naar zwarte gaten en het ontstaan van het universum, niet voor dingen zoals het verschijnen in The Simpsons.’ Toch zal Stephen Hawking ons voornamelijk bijblijven als goedlachse, koppige doorzetter met een geest die zo ver rijkt als de sterren. Ondanks zijn beperking was hij een ware avonturier. Zo heeft hij Antarctica bezocht, maakte hij een vlucht zonder zwaartekracht in een Boeing 727 en heeft hij zowat de hele wereld rondgereisd. Ook is hij waarschijnlijk de enige man op de planeet die met de herpublicatie van zijn meer dan 40 jaar oude thesis de website van Cambridge liet crashen door de massale belangstelling. Dat hij ons op 76-jarige leeftijd verlaat op de dag van Einsteins’ verjaardag èn internationale pi-dag, zou hij hilarisch hebben gevonden. Al geloofde hij niet in het bestaan van een God, hij was ervan overtuigd dat het universum en het leven wel degelijk betekenis hebben. Hawking liet ons weer collectief naar boven kijken, recht het universum in, nadenkend over de zin van het leven. Zoals Hawkin zei: “Vergeet niet om omhoog te kijken naar de sterren en niet naar je eigen voeten. Probeer te begrijpen wat je ziet en je af te vragen waarom het universum bestaat. Wees nieuwsgierig. Hoe moeilijk het leven soms ook mag lijken, er is altijd iets dat je kan ondernemen en waar je in kan slagen.” De wereld is met Stephen Hawking haar helderste ster kwijt.