De demonstraties van de Black Lives Matter-beweging hebben jongeren aan het denken gezet. Dat blijkt uit een onderzoek van het Nederlandse programma 3Vraagt, een jongerenprogramma van NPO3. Discussie over gelijkheid, gelijke rechten en racisme, komen steeds vaker voor - vooral online. Soms lopen die ook uit de hand en zorgen ze voor een onherstelbare breuk in de vriendschap. Is het mogelijk om bevriend te blijven met iemand die totaal anders denkt over bepaalde dingen dan jij?
Na de dood van George Floyd op 25 mei 2020 in de noordoostelijke Amerikaanse staat Minneapolis, kwamen overal in de VS mensen op straat om te protesteren tegen het institutioneel racisme in hun land. Omdat de arrestatie en later ook de doodsstrijd van Floyd via sociale media verspreid werden, was het een kwestie van enkele minuten voor de hele wereld op de hoogte was van wat er zich in Minneaopolis op Memorial Day had afgespeeld.
Van vriend naar vijand
De Black Lives Matter beweging, een internationale beweging die in 2013 opgericht werd naar aanleiding van de gewelddadige dood van de zwarte tiener Trayvon Martin in Florida, groeide na de dood van George Floyd exponentieel en kreeg ook haar verderzetting in Europa, waar jongeren massaal de straat op gingen om te protesteren tegen racisme en politiegeweld in eigen land.
De media pikten het protest op en in een mum van tijd was BLM - de afkorting behoefde al snel geen introductie meer - een begrip onder jongeren. Althans, onder een deel van hen. Een ander deel van de jonge bevolking dacht er duidelijk anders over en stond bijzonder kritisch tegenover de manier waarop BLM naar haar onvrede uitte. En ook zij hadden een sterke mening en brachten die naar buiten - voornamelijk via sociale media, maar ook in onderlinge live-gesprekken met hun vrienden.
Mening wordt deel van jezelf
En natuurlijk kunnen goede vrienden van mening verschillen, maar in deze discussie werd al snel duidelijk dat beide partijen niet van plan waren om elkaar snel tegemoet te treden. Bij sommige mensen werden hun beste vrienden daardoor in korte tijd hun grootste vijand. Door een meningsverschil dat enkele jaren geleden niet eens deel uitmaakte van hun denken.
Hoe kan zoiets gebeuren? Volgens hoogleraar psychologie Alain Van Hiel (Ugent) vormen jongeren een mening en gaan ze die al snel als een deel van zichzelf zien. Wie de laatste jaren een mening opbouwde over Black Lives Matter, ging die als een deel van zichzelf of een deel van zijn of haar wereldbeeld beschouwen. “Wie een jaar geleden zei dat hij discriminatie niet erg vond of er onverschillig voor was, had veel minder conflict opgeleverd dan wanneer hij dat vandaag zou zeggen,” aldus Van Hiel.
Filterbubbel
Volgens polarisatie-expert Thomas Deweer is dat deels de wijten aan de opkomst en de invloed van sociale media. Volgens hem voeden die de polarisatie: “Sociale media zijn een belangrijk gegeven in de discussie omtrent Black Lives Matter. Mensen zitten in hun eigen filterbubbel en iedereen krijgt online andere informatie te zien. Ze luisteren niet meer naar elkaar. Dat bepaalde politieke partijen ook fel van leer trekken op hun eigen mediakanalen, voedt de polarisatie nog meer.”
“België kent niet dezelfde geschiedenis als de Verenigde Staten,” voegt Van Hiel daar aan toe. “maar sinds kort is toch ook hier een zaadje geplant. Wat in Amerika plaatsvindt en daar op de voorgrond staat, kent vaak een neerslag in ons land. Zoals het populisme.”
“Wij hebben geen president, en dus ook geen populistische,” gaat hij verder, “maar we hebben wel politieke partijen die er bepaalde populistische tacktieken op nahouden. Dus er is altijd wel een indicatie of herkenning van het probleem. En dat wordt hier geïmporteerd en op onze manier, in onze specifieke context besproken.”
Nadenken over racisme
Nadat het zaadje in Europa geplant was, ondervonden veel jongeren dat er een spanning ontstond tussen zij die voor de Black Lives Matter- beweging waren en zij die tegen waren.
Goede vrienden die nooit eerder spanning hadden ervaren, kregen ruzie, omwille van een meningsverschil over de gelijkheid tussen blanke mensen en mensen met een andere huidskleur. Uit het Nederlands onderzoek van 3Vraagt, dat een onderdeel is van het EenVandaag Opiniepanel, blijkt dat de BLM- demonstraties en de aandacht voor institutioneel racisme de helft van jongeren (47 procent) aan het denken heeft gezet. Dat is opvallend meer dan bij 35-plussers.
Bijna zes op de tien jongeren (57 procent) zegt naar aanleiding van de BLM-protesten actie te hebben ondernomen. Ze zijn meer gaan nadenken (41 procent), praten (36 procent), lezen en luisteren (34 procent) over het bestrijden van racisme. Bijvoorbeeld met boeken, films en podcasts die via de hashtag #educateyourself op sociale media worden aangeraden. Toch zetten de protesten de andere helft van de groep (48 procent) niet aan tot meer bewustwording. Dat verklaart ook waarom bepaalde jongeren een discussie krijgen met een van hun vrienden, want als de bewustwording er bij jou wel is en bij je vriend niet, kan dat al snel voor ruzie zorgen.
Onwetendheid
De 22-jarige Massimo Balduzzi, voorstander van de Black Lives Matter beweging, is zo iemand die in discussie ging met een vriend. Zijn vroegere vriend, wiens naam hij liever niet vermeldt, is volgens Massimo een ‘extreem’ geval: “Hij kijkt anders naar mensen van vreemde origine. Zelf beseft hij soms niet wat hij zegt, en dat komt grotendeels door onwetendheid.”
Massimo besefte pas dat er iets mis was toen een andere goede vriend hem erop wees dat hij niet goed bezig was: “Hij zei me dat ik, door met die vriend om te gaan, die jongen ook onbewust gelijk gaf. Ik besefte toen dat ik mijn vriendschap met hem moest verbreken.”
Mag je dan alleen maar omgaan met mensen die hetzelfde denken als jij? “Nee, natuurlijk niet. Maar als die andere mening ervoor zorgt dat een andere mens geschaad kan worden, is het niet meer oké,” zegt Massimo. “Ik heb er lang over nagedacht, en toen besefte ik dat mijn goede vriend gelijk had. Daarna heb ik niet geprobeerd om het er nog over te hebben met die persoon, omdat hij te zeker van zijn stuk was. Met hem praten zou hoogstwaarschijnlijk fout afgelopen zijn.”
Massimo Balduzzi (22) ‘Het is pas toen iemand me erop wees dat door met die vriend om te gaan, ik hem onbewust gelijk gaf, dat ik besefte dat ik mijn vriendschap met hem moest verbreken.’
Discussies zijn normaal
Het is normaal dat jongeren over racisme met elkaar in de discussie gaan en er meer over nadenken, want er bestaat wel degelijk een raciale discriminatie in België. Zo behandelde Unia voor het vierde jaar op rij meer dossiers over racisme. Dat aantal steeg op één jaar tijd met 11%: van 782 dossiers over racisme in 2017 naar 866 in 2018.
Volgens Alain Van Hiel is het heel normaal dat mensen over de maatschappij en wat daarin gebeurt, praten: “We leven nu eenmaal in een diverse samenleving, en sommige mensen staan daar positief tegenover, anderen negatief. Ik denk dat discussiëren hierover heel natuurlijk is. Alleen vind ik het jammer dat mensen een kostbare vriendschap verbreken door dergelijke discussie, want migratie en diversiteit zijn belangrijke thema’s.” Dat laatste bevestigen ook de cijfers: volgens Statistiek Vlaanderen wonen er in het Vlaams Gewest 548.910 mensen met buitenlandse roots in het Vlaams Gewest, wat overeenkomt met 8,4% van de totale bevolking.
Ook Ellen* heeft een hevige discussie gehad met iemand die niet kon begrijpen, waarom ze deelnam aan het Black Lives Matter protest in Antwerpen in juni vorig jaar. “Ik probeerde zoveel mogelijk online info te delen over racisme, wat je er aan kan doen en hoe je kan helpen,” vertelt ze. “Ik deelde ook een aantal keer een Facebook evenement en riep mijn vrienden online op om daaraan deel te nemen.”
Een van haar - toen nog - goede vrienden reageerde daarop met: ‘Pas op of je krijgt een gasboete van €250!’”
“Die reactie irriteerde me,” zegt Ellen. “De dag van het protest in Antwerpen deelde ik foto’s van de opkomst op sociale media. We zaten neer op de grond, iedereen droeg een mondmasker en de organisatoren gingen rond met gel om onze handen te ontsmetten. Op een van die foto’s kreeg ik opnieuw een reactie, alweer van diezelfde vriend: ‘Jullie zitten wel heel dicht bij elkaar he.’ Op dat moment liep mijn emmer over.”
Psycholoog Alain Van Hiel: “Discussiëren hierover heel is natuurlijk. Alleen is het jammer dat mensen een kostbare vriendschap verbreken door zulke discussie, want migratie en diversiteit zijn belangrijke thema’s.”
Volgens Ellen moet je de vraag waarom iemand de Black Lives Matter beweging steunt, zelfs niet eens stellen. “Het zou eigenlijk een statement moeten zijn,” zegt ze. “Het zou niet meer in vraag gesteld mogen worden. Het is gewoon belangrijk om als witte persoon op te komen voor de rechten van iemand met een andere huidskleur. Iedereen zou gelijk moeten zijn. Het feit dat dat niet zo is, frustreert me enorm.”
Contact verbreken en gevoel daarbij
Om een discussie te voorkomen wilde Massimo Balduzzi aanvankelijk zijn mening niet delen met zijn vroegere vriend. “Uiteindelijk zijn we dan toch in dat gesprek beland,” zegt hij. “Dat kwam naar aanleiding van een post op mijn Instagramprofiel. Zoals verwacht, liep het gesprek slecht af. Ik was heel open begonnen, maar al snel werd ik ervan beschuldigd hypocriet te zijn, en kreeg ik nog andere negatieve labels opgeplakt. Uiteindelijk voelde ik dezelfde negatieve energie als hij. We belandden in een hevige discussie. Na dat gesprek heb ik besloten het contact met hem te verbreken.”
Ellen wilde het eerst ook zo laten, want ze vond niet dat er over zo’n onderwerp te discussiëren valt. Maar haar vroegere vriend wilde wél in discussie gaan. “Toen ik na twee weken niet meer reageerde op vragen in de groepschat, vroeg hij me of er iets mis was. We hebben toen best lang via de chat gediscussieerd over ons gesprek van daarvoor. Maar het feit dat daar twee weken tussen hadden gezeten, zei voor mij genoeg.”
“Ik kon er niet tegen dat hij zo hardnekkig wilde vasthouden aan zijn eigen mening,” zegt ze: “Je in andermans schoenen kunnen plaatsten en empathie tonen, zijn basiswaarden voor mij. Ik wil mijn energie niet meer steken in mensen die die eigenschappen niet bezitten.”
Ellen: “Je in andermans schoenen kunnen plaatsen en empathie tonen, zijn basiswaarden voor mij. Ik wil mijn energie niet meer steken in mensen die die eigenschap niet bezitten.”
Ellen was na de discussie teleurgesteld, maar tegelijk ook opgelucht. Massimo begreep dan weer niet goed waar de aanval van zijn vriend op zijn Instagrampost vandaan kwam. “Achteraf besefte ik dat het zo beter is, en dat hij en ik teveel van elkaar verschillen. Ik zie hem niet meteen veranderen en met de persoon die hij nu is, kan ik niet bevriend zijn. Nu heb ik het volledig achter me gelaten.”
“Mijn visie zal volgens hem te hard botsen met de zijne. Hij vond buitenlanders vaak een probleem, terwijl ik het daar niet mee eens ben. Het zat ook in kleine details die hem stoorden tijdens onze gesprekken. Ik heb heel lang gepiekerd over onze vriendschap en wat die me waard was. Na een tijd was ik het beu en dacht ik aan wat ik zou verliezen als ik hem niet meer zou zien. Dat bleek niet veel te zijn. Een vriend zei me dat ik zijn gedrag goedkeurde door met hem om te gaan. Daardoor vond ik het gemakkelijker om de vriendschap te verbreken.”
Massimo Balduzzi (22): “Na een tijd was ik het gewoon beu en dacht ik aan wat ik zou verliezen als ik hem niet meer zou zien.”
Omgaan met meningsverschillen
De grote vraag is hoe we het met dit soort situaties moeten omgaan, en of we het op die manier wel goed aanpakken. Uiteindelijk zijn we allemaal mensen en neemt de emotie vaak de bovenhand in dat soort gesprekken. Alain Van Hiel vindt niet dat we moeten zwijgen, maar als je weet dat je grondig met iemand van mening verschilt, kun je het vuur best niet aanwakkeren. “Het is beter om de strijdbijl te begraven. Als je iemand wil overtuigen, moet je altijd begrip en empathie tonen en die persoon tegemoet treden. Iemand overtuigen zal niet lukken door hem een spreekwoordelijke schop tussen zijn benen te geven. Het beste is om met kleine stapjes te werken en niet meteen met de grote stappen te beginnen. Iemand beledigen omdat je het niet eens bent met wat hij of zij zegt, is niet de oplossing. Stap naar de ander toe en pas je houding wat aan.” Een open gesprek en een empathische houding zijn volgens de hoogleraar de beste manier om zo’n situatie aan te pakken.
Of Massimo en Ellen hun vriend nog ooit zullen vergeven, is niet helemaal zeker: “Mocht hij helemaal van mening veranderen, dan zou ik hem wel vergeven,” zegt Massimo. “Maar uiteindelijk zijn we wel heel verschillend, dus een nieuwe vriendschap zou ik niet met hem beginnen. Het zou te gemakkelijk fout lopen.” Ellen weet het nog niet: “Time will tell,” zegt ze. “Dat is bij de meeste mensen het geval. Wie weet verandert zijn visie wel en komt alles weer goed. Want zoals Alain Van Hiel het zegt: vriendschappen zijn veel te kostbaar.”
*Ellen is een gefingeerde naam
Dit artikel werd gepubliceerd door De Wereld Morgen op 02/02/2021
