Mensenrechtenadvocate Kati Verstrepen neemt het al meer dan dertig jaar op voor de minderbedeelden in onze samenleving. Aanvankelijk al pleitend aan de balie, maar vandaag ook als voorzitster van de Liga voor Mensenrechten. Tegenwoordig hangen boven die mensenrechten dreigende wolken, meent Verstrepen, al vallen er ook enkele lichtpuntjes te ontwaren: “Het huidig regeerakkoord stemt mij hoopvol.”
Het eerste wat mij opvalt aan de consultatieruimte waar ik Verstrepen ontmoet, is het prachtig gerestaureerd interieur. Al sinds 1988 ontvangt ze cliënten in advocatenkantoor ‘Antigone’, een gerenoveerd herenhuis uit de vorige eeuw. Nochtans geeft de voorgevel van dit pand in Antwerpen-Noord weinig prijs van de pracht aan de binnenkant. “Vroeger liep ik vaak langs dit huis. De eigenaars waren van plan het te ontmantelen. Gelukkig kon ik het zelf voor een spotprijs kopen. Er kwam veel opknapwerk bij kijken, maar het resultaat mag er zijn.”
Het had zomaar een metafoor kunnen zijn voor de professionele levenswandel die Verstrepen aflegde. Toen ze 32 jaar geleden in de buurt neerstreek, had ze geen toekomst als mensenrechtenadvocate voor ogen. Als één van de weinige advocaten in een deel van de stad dat talloze nationaliteiten herbergt, rolde ze geheel toevallig in het vreemdelingenrecht. Destijds een onderbelichte rechtstak waar – zo ontdekte Verstrepen - niettemin een boeiende wereld achter schuilde. Vol met mensen die net als het pand waar ze dagelijks werkt, verlangen naar een kans op een nieuw begin.
Met 32 jaar als advocate op de teller kent Verstrepen de even inspirerende als tragische verhalen van vluchtelingen in ons land. Al schakelt ze tijdens ons gesprek van die persoonlijke histories even moeiteloos over naar nationale en Europese politiek. Voor ik het goed en wel besef zijn we al twee uur aan de praat. Over het coronavirus, politieke onwil maar ook de verantwoordelijkheid die ik als journalist draag.
Wat doet de Liga voor Mensenrechten precies?
Wij zijn een waakhond voor de mensenrechten in ons land. We proberen mensen bewust te maken van onrechtvaardigheden in België en het belang van mensenrechten duidelijk te maken. Voor velen zijn al die mensenrechtenverdragen en conventies niet meer dan stoffige wetgeving. In werkelijkheid komen we er dagelijks onbewust mee in contact. Tot slot proberen we politici ervan te overtuigen bepaalde wetten al dan niet te stemmen of amendementen toe te voegen. Als de mensenrechten te zeer in het gedrang komen, proberen we de wet te laten vernietigen door het Grondwettelijk Hof.
Worden jullie er vaak van beschuldigd een politieke organisatie te zijn?
Nee. Wat mensen ons wel verwijten is dat we er niet zijn voor de gewone man. Dat is een misvatting, want mensenrechten zijn er voor iedereen. Zo hebben we ons met hand en tand verzet tegen de controle van de inkomensgarantie voor ouderen. Een probleem dat ook de modale Vlaming trof. Jammer genoeg komt de Liga daarover niet aan bod in de media. Meestal worden we alleen bevraagd als het om vreemdelingenkwesties gaat. Daardoor voed je een verkeerde perceptie. Als mensen kwade mails naar mij sturen, verwijs ik hen naar de website. Daar staan alle belangen opgesomd waar we ons als organisatie voor inzetten.
Op die website valt onder meer te lezen dat jullie zich bekommeren om privacy en discriminatie. Volstaan instellingen als Unia en de Gegevensbeschermingsautoriteit dan niet om die belangen te waarborgen?
Beiden leveren schitterend werk. Toch blijven het overheidsinstellingen waardoor hun beweegruimte beperkt is. Zo was het advies van de Gegevensbeschermingsautoriteit over de vingerafdrukkenwet ronduit vernietigend. Helaas zijn hun aanbevelingen niet-bindend en is hun rol dus uitgespeeld. In die gevallen heb je de Liga nodig om zulke wantoestanden aan de kaak te stellen. Ook kunnen wij vanuit een helikoptervisie de verschillende mensenrechtenschending in kaart brengen. Momenteel liggen de bevoegdheden –zoals privacy en discriminatie- versnipperd over verschillende overheidsinstanties.
Stoort het u dat jullie geen zitje aan de tafel kregen tijdens de coronacrisis?
Het is logisch dat in een nationale veiligheidsraad virologen zetelen. Het doet wel pijn om te zien dat economen hun zegje mogen doen maar mensenrechtenspecialisten simpelweg worden genegeerd. Zo ben ik ervan overtuigd dat we onze stempel hadden kunnen drukken op het beleid in de woonzorgcentra. Natuurlijk moet je maatregelen nemen om bejaarden te beschermen, maar je kan het niet maken dat een koppel, waarvan één van beiden op sterven ligt, elkaar niet mag zien omdat ze op een andere afdeling verblijven. Tegelijkertijd moest besmet personeel blijven werken om een personeelstekort te voorkomen. Bij mensenrechten moet je steeds op zoek naar een evenwicht. Volksgezondheid moet je tegenover de menselijke waardigheid afwegen. We hadden de impact kunnen verzachten.
Hoe merkt u dat het virus er inhakt bij asielzoekers?
Het is een kwetsbare groep die zowel rechtstreeks als onrechtstreeks getroffen is door de coronacrisis. Dat is pijnlijk duidelijk gebleken bij het aanmeldpunt van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). Normaal kan je daar als asielzoeker terecht om jezelf te registreren. Als je geen plaats hebt om te overnachten, verwijst de DVZ je naar FEDASIL. Zij zorgen dan voor een opvangplek. Bij het uitbreken van het virus in maart heeft de overheid dat aanmeldpunt gesloten. Daardoor konden mensen zich niet meer aanmelden en kwamen ze ook niet in aanmerking voor opvang. Pas na veel protest uit het middenveld kwam er een oplossing. Nu kan een asielzoeker zich digitaal aanmelden, maar dat is zo ingewikkeld dat nauwelijks iemand daar in slaagt.
Hoe lijden ze onder de economische gevolgen?
Veel vluchtelingen werken met dagcontracten. Zij zijn de eerste die door werkgevers worden ontslagen wanneer de inkomsten dalen. Velen komen ook in de horeca terecht als afwassers of kamermeisjes. Net één van de sectoren die het zwaarst is getroffen. Voor technische werkloosheid komt die groep ook niet in aanmerking. Het gevolg is dat ze daardoor vrijwel onmiddellijk moeten aankloppen bij het OCMW.
Een tweede probleem doet zich voor bij de gezinsherenigingen. Om je buitenlandse partner en kinderen naar België over te brengen, moet je een vast arbeidscontract kunnen voorleggen. Ook moet je aantonen dat je minstens 1560 euro per maand aan inkomsten hebt. In normale omstandigheden is dat al geen sinecure. Door de crisis worden die voorwaarden bijna onhaalbaar.
Wat weerhoudt de politiek om een daadkrachtig beleid uit te tekenen?
Politici zijn er van overtuigd dat de achterban absoluut geen vreemdelingen wil. In bepaalde kringen scoor je gemakkelijk om vreemdelingen de schuld van alles te geven. Het postje ‘Asiel en Migratie’ bleek in het verleden al een uitstekende manier voor politici om electoraal te winnen zonder al te veel moeite te doen op inhoudelijk vlak.
Al denk ik ook dat politici gewoonweg geen voeling hebben met wat er leeft bij de bevolking. Tijdens de ‘Refugee Walk’ van Vluchtelingenwerk Vlaanderen dit jaar haalden vrijwilligers bijna een half miljoen euro op. Dan kan je onmogelijk stellen dat er geen draagvlak is. Alleen worden zulke verhalen onderbelicht. De media pikken de actie amper op. Wat wel het journaal die dag haalde, was de betoging van het Vlaams Belang tegen de Vivaldi-regering.
In het programma ’Touché’ op Radio 1 kaartte u al aan dat journalistiek een verkeerd beeld in de hand werkt. Zo schetsen volgens u woorden als ’tsunami aan vluchtelingen’ een vervormd beeld van de werkelijkheid. Welk frame komt volgens u te weinig aan bod in de media?
De succesverhalen krijgen te weinig aandacht. Op televisie toont het programma ‘Durf Te Vragen’ van Siska Schoeters heel mooi de mensen achter de cijfers. Zij gaat op bezoek bij mensen en stelt hen pertinente vragen die de kijker altijd al zelf heeft willen stellen. Bijvoorbeeld: ben jij naar hier gekomen om ons werk af te nemen? Zo help je misvattingen de wereld uit. Wat me dan weer onvoorstelbaar stoorde bij dat programma was dat ze enkel mensen aan het woord lieten in het Engels. Dan heb geen research gedaan. Er zijn zo veel vluchtelingen in België die perfect Nederlands praten. Dan voed je opnieuw dat stereotiep beeld van de vreemdeling die zich weigert aan te passen. Een bepaalde insteek kan nefast zijn voor een nieuwsverhaal. Ik pleit er voor om in de opleiding journalistiek enige tijd te spenderen aan het belang van mensenrechten. Journalisten in spe moeten zich bewust zijn van de gevaren van dehumanisering.
Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Wanneer je over grote fenomenen als de migratiecrisis schrijft, val je onvermijdelijk terug op statistieken. Cijfers hebben nu eenmaal geen menselijk gelaat.
Akkoord. Dat hebben we ook opgemerkt tijdens de coronacrisis. Toch volstaat het nooit om alleen naakte cijfers te geven. Je hebt duiding nodig. De keuze van beelden is op dat vlak cruciaal. Vaak worden foto’s van een massa haveloze mensen gebruikt bij artikels. Dat beeld wekt angst op bij de mensen. Het verhaal van de burgerlijk ingenieur uit Afghanistan die hier aan de slag is als schoonmaker krijg je dan weer niet te lezen.
Vorig jaar nam de Liga een enquête over mensenrechten af bij de Vlaming. Twee op drie vindt dat die in ons land worden geschonden. 91% van de ondervraagden vindt mensenrechten belangrijk. Tegelijkertijd was Vlaams Belang de grote winnaar van de verkiezingen vorig jaar en lijken burgerbewegingen als de klimaatjongeren en ‘Black Lives Matter’ plots prominent aanwezig. Gaan we er volgens u op voor- of achteruit?
Ik ben er van overtuigd dat mensenrechten er op achteruit gaan. De politieke polarisatie in Amerika, Amnesty International dat door India gedwongen wordt stopgezet, het onmenselijk beleid van de Europese Unie tijdens vluchtelingencrisis, Hongarije en Polen die de rechtstaat uitkleden, …. Tien jaar geleden was het niet zo erg. Al geef ik toe dat u me spreekt op een kantelmoment.
Koestert u dan toch enige hoop?
Het asiel- en migratiebeleid van de afgelopen jaren was onbestaande. Er was geen overkoepelend visie, enkel ad-hocbeslissingen en tweets. Wat mij hoopvol stemt in het huidige regeerakkoord is dat er uitdrukkelijk wordt vermeld dat de internationale rechtsregels gerespecteerd moeten worden. Dat zou evident moeten zijn, maar dat is het in deze tijden helaas niet. Mijn enige vrees is dat men doet uitschijnen dat gezinsherenigingen nog strenger worden. De voorwaarden waar je vandaag aan moet voldoen, worden al uiterst strikt geïnterpreteerd. Zeg dan gewoon dat er geen gezinshereniging bestaat. Dan weten mensen tenminste waar ze aan toe zijn.
Het grootste lichtpunt is voor mij de jeugd. Er staan overal jongeren op die het onrecht in de wereld niet meer pikken. Klimaatmarsen, racismebetogingen, … Als ik lezingen geef op school zijn jongeren een en al oor. Daarnaast treedt met de huidige regering een jonge ploeg met nieuwe gezichten aan. Politici als Sammy Mahdi, Annelies Verlinden en Zakia Khattabi breken met de oude politieke kaste. Dus ja, ik koester enige hoop.
