Honderd jaar geleden brak de hel van de Eerste Wereldoorlog los. Brugge herdacht die verjaardag dit jaar met drie verschillende expo’s. De tweedelige fototentoonstelling ‘Oorlog in beeld’ van fotograaf Carl De Keyzer en schrijver David Van Reybrouck in de Stadshallen bleek evenwel geen alledaagse expo. “Mocht ik toen geleefd hebben, had ik misschien dezelfde beelden gemaakt.”
‘Dit is geen tentoonstelling over de oorlog’, lezen we op een bordje. Het lijkt wel een ‘tentoonstelling over de omgang met de oorlog’ te zijn. Het mag duidelijk zijn: ‘Oorlog in beeld’ is geen alledaagse expo, maar één die uitpakt met statements en weg wil van de commerciële herdenking. De expo opende pas in oktober en loopt nog tot 22 februari.
“Meestal zijn herdenkingstentoonstellingen ofwel heel didactisch ofwel heel entertainend”, stelt Carl De Keyzer, die lid is van Magnum (het meest prestigieuze fotoagentschap ter wereld, red.). “Vaak toont men bijna een film over de oorlog, volgestouwd met verwachte clichés”, zucht hij. “Wij hebben gekozen voor een persoonlijke, artistieke benadering, zonder elitair te willen zijn. In de eerste plaats wilden we vooral de bezoeker verrassen en sterke beelden tonen.”
Choctaw-indianen
Dat blijkt meteen uit het eerste, hedendaagse luik van de tentoonstelling. Daarin geven De Keyzer en negen andere Magnumfotografen weer hoe de Eerste Wereldoorlog blijft voortleven in veel landen. “Ik gaf mijn collega’s carte blanche om elk ongeveer tien beelden te maken over hoe zij de oorlog in hun thuisland beleven”, vertelt De Keyzer. “Dat is uitgemond in heel persoonlijke reeksen.”
Concreet resulteerde het in een honderdtal diverse kunstfoto’s. Zo krijgen we nazaten van de Choctaw-indianen te zien. Deze seinden tijdens de oorlog gecodeerde berichten voor het Amerikaanse leger maar krijgen nu nauwelijks erkenning. Ook een reeks rijzige bomen die Australische lanen vormgeven, springen in het oog. De symboliek daarachter? Voor elke soldaat die vertrok, werd een boom geplant.
“Vaak toont men bijna een film over de oorlog, volgestouwd met verwachte clichés.”
Contrasten
Het bruist van contrasten in de statige Stadshallen, zoveel is duidelijk. Naar binnenglijdende zonnestralen zorgen voor mysterieuze patronen van verlichte en donkere plekken. Ook inhoudelijk vallen er tegenstellingen te bespeuren. Waar het eerste deel van de tentoonstelling focust op het artistieke hedendaagse, heeft het tweede deel aandacht voor foto’s uit de Groote Oorlog.
Enige nuance is hier wel op zijn plaats. De historische foto’s zijn namelijk niet rechtstreeks uit archieven en collecties geplukt, maar werden eerst door De Keyzer gescand en bewerkt. Waarom was dat nodig? “De meeste foto’s uit de Eerste Wereldoorlog waren oorspronkelijk van heel goede kwaliteit”, stelt de Magnumfotograaf. “Vroeger werkte men met veel meer zilverwerk, langere sluitertijden, enzovoort. Maar door de lange bewaring zitten op de negatieven krassen, plekken en stof. Die heb ik dus eerst moeten verwijderen.”
De actualisering van de beelden zorgt voor een speciaal effect, vindt Ina Verrept, coördinator van de expo. “Op die manier wordt de Eerste Wereldoorlog dichter bij de bezoeker gebracht, wat meer confronterend overkomt.”
De Keyzer selecteerde uiteindelijk honderd beelden afkomstig uit diverse collecties. Telkens staan onderbelichte facetten van de oorlog centraal. “Zo heb ik onder meer zwart-witfoto’s van wapenfabrieken gekozen en komen ook kleurenfoto’s, die puur propagandamateriaal waren, aan bod”, vertelt De Keyzer. Is er binnen deze diversiteit aan foto’s nog een andere rode draad te bespeuren? “Ja, telkens is er ook sprake van een bepaalde visie van de fotograaf. Mocht ik toen geleefd hebben, dan had ik misschien wel dezelfde beelden gemaakt.”
De stille oorlog
Een ander opvallend contrast heeft betrekking op het gedrag van de bezoekers. Aan de buitenzijdes van de fototentoonstellingen is het opvallend stiller dan elders, verstarren de blikken en zien we zelfs enkele mensen met tranen in de ogen. Niet toevallig vindt ‘Lamento’ (Italiaans voor klaaglied, red.) daar plaats. Deze tekstmontage van David Van Reybrouck behandelt de zelfdodingsproblematiek in West-Vlaanderen en bestaat uit afscheidsbrieven en interviews met nabestaanden.
Verrept legt het belang ervan uit. “Enerzijds herdenken we nu de vele doden die lang geleden op jonge leeftijd gestorven zijn in de Westhoek, anderzijds is er nauwelijks aandacht voor de vele jonge mensen die vandaag in deze regio sterven.” Nochtans heeft West-Vlaanderen, wat jongeren betreft, een van de hoogste zelfdodingscijfers van Europa. Sinds 2000 stapten meer dan 400 West-Vlamingen onder de dertig uit het leven. “Daarom wil Van Reybrouck met ‘Lamento’ het taboe rond zelfdoding doorbreken”, besluit Verrept.
De fototentoonstelling ‘Oorlog in beeld’ loopt nog tot 22 februari 2015 in de Stadshallen in Brugge. Meer info vind je hier !
© 2014 – StampMedia – David Ongenaert
Dit artikel werd gepubliceerd door Het Nieuwsblad - Online op 30/12/2014
