Sinds 2018 is maart niet enkel meer de maand waarin we kunnen beginnen hopen op wat meer zonlicht. Naar analogie met de Amerikaanse traditie heeft België een eigen Black History Month. Dat is een maand van erkenning en waardering van en voor zwarte sleutelfiguren en belangrijke gebeurtenissen doorheen de geschiedenis van de Afrikaanse diaspora.
Traditioneel vieren de Amerikanen Black History Month in februari. Om zich te onderscheiden, besloten Borgerhoutenaar Mohamed Barrie en de Antwerpse Aminata Ndow, de Belgische oprichters van het event, om de hele maand maart in het teken van de ‘zwarte geschiedenis’ te stellen. Voor haar derde editie organiseerde BHM Belgium in samenwerking met De Roma een avond over de impact van racisme op de gezondheid. ‘De wortels van onze gezondheid’ is ook meteen het thema dit jaar. Tijdens die avond spraken verschillende zwarte mensen uit Antwerpen over hun ervaring met institutioneel racisme, cultureel racisme en raciale discriminatie en hoe dat alles impact heeft gehad op hun welzijn en gezondheid. Ook King Franky (Akpomedaye Abutoh), CEO en initiatiefnemer van Shakuma Fitness, en Nyiragasigwa Hens, actrice/docent en creative mother van BeHuman vzw, werken mee aan de Borgerhoutse evenementen.
Mohamed Barrie: We hebben gemerkt dat heel veel mensen bezig zijn met gezondheid en welzijn. Daarmee bedoel ik niet alleen dat ze gezonder willen eten of veel willen sporten. Welzijn en gezondheid worden ook beïnvloed door de relaties die je hebt, je financiële situatie, trauma’s ... We willen dat iedereen zich hierin kan herkennen. Veel mensen in de zwarte gemeenschap zijn ook bezig met psychisch welzijn, ook al komt dat niet altijd expliciet naar buiten.
Racisme heeft een grote impact op de gezondheid en het welzijn van mensen. Dat kwam duidelijk naar voor tijdens jullie event in De Roma.
Mohamed: Racisme is meer dan kwetsende commentaren krijgen omwille van je huidskleur. Er speelt een zeer grote socio-economische factor mee. Wie minder toegang heeft tot gezondheidsinfrastructuur, heeft minder kans op een goede gezondheid. Racisme is inherent aan onze samenleving en gebeurt op systematische basis. Als we dat niet ten gronde analyseren, als we niet erkennen dat het een immense psychologische en socio-economisch impact kan hebben, dan gaan we voorbij aan de realiteit. En dat kan verstrekkende gevolgen hebben. Met die avond wilden we vooral mensen sensibiliseren, in de hoop dat ze er daarna iets mee zouden kunnen doen.
"Als iemand met zwart-Afrikaanse roots betekent het veel voor mij om te weten waar ik vandaan kom en waar ik naartoe ga."
Waarom hadden we nood aan een Black History Month in België?
Nyiragasigwa Hens: BHM is een herdenkingsmaand voor POC’s (People Of Colour) en vooral POC’s met een geschiedenis in Sub-Sahara-Afrika. Het is een maand waarin hun identiteit gevierd, herdacht en erkend wordt. Via de mensen die ons voor zijn gegaan en die nog zullen komen. Als iemand met zwart-Afrikaanse roots betekent het veel voor mij om te weten waar ik vandaan kom en waar ik naartoe ga.
King Franky: Voor mij is het een herinnering aan wie ik ben, waar ik voor sta, mijn geschiedenis, mijn verleden, mijn oorsprong en mijn cultuur. Het is een moment om na te denken over de reis die zwarte mensen tot nu toe hebben afgelegd, en hoe we vooruit kunnen gaan.
Mohamed: Je vindt talloze boeken over zwarte sleutelfiguren als Martin Luther King, Malcom X of de Black Panthers, allemaal Amerikaanse denkers en vrijheidsstrijders. Wie verder zoekt, komt uiteindelijk ook wel uit bij Nelson Mandela, Steve Biko, Winnie Mandela, etc. Maar met een beetje moeite ontdek je ook namen als Mansa Musa, de legendarische koning van Mali uit de veertiende eeuw. In een doodgewone Belgische bibliotheek vind je niets over hem terug. Dat komt omdat de Afrikaanse geschiedenis vrijwel onbekend is in Europa. De zwarte Amerikaanse geschiedenis is beter gedocumenteerd, toch voor een groot deel. Wij wilden een unicum creëren: een hele maand consequent de aandacht vestigen op de zwarte Afrikaanse gemeenschap in België.
"Met ons Belgisch initiatief wilden we van onderuit vertrekken: het verleden vertellen vanuit het perspectief van gewone mensen in plaats van dat van de leiders."
Black History Month Belgium wil de onbekende zwarte Afrikaanse sleutelfiguren de plaats geven die ze verdienen?
Mohamed: Aminata en ik zijn in 2017 beginnen nadenken over de oprichting van een Belgische Black History Month. We waren allebei lid van de studentenvereniging AYO (African Youth Organisation, red.). We wilden ons van bij het begin meer toespitsen op een peoples history, we wilden ons onderscheiden van hoe het op andere plaatsen in de wereld gevierd wordt. In het Verenigd Koninkrijk werd BHM door de overheid opgericht. In de VS is het voor de helft een overheidsinitiatief. Met ons Belgisch initiatief wilden we van onderuit vertrekken: het verleden vertellen vanuit het perspectief van gewone mensen in plaats van dat van de leiders. Geschiedenis gaat namelijk over ons allemaal, ongeacht onze socio-economische, etnische of culturele achtergronden. We werken jaarlijks een thema uit met zo veel mogelijk mensen uit de Afrikaanse diaspora. Daarbij zien we het verleden als een start om een blik te werpen op de toekomst. Dat doen we met gesprekken, uitwisselingsmomenten, lezingen, film, debat, performances en expo’s.
Zijn zwarte Antwerpenaren dan niet zichtbaar genoeg door het jaar heen?
Mohamed: Ik heb acht jaar bij de jeugddienst van Borgerhout gewerkt, eerst als vrijwilliger en later als jobstudent. Tijdens de speelpleinwerking zag ik veel zwarte Afrikaanse kinderen, maar in het algemeen is er weinig focus op die gemeenschap. Ook in de lokale politiek zie je een minieme representatie van zwarte mensen. In de openbare ruimtes, zoals in de bibliotheek, zie ik een grotere en sterkere representatie van moslims - misschien let ik er ook nog extra op omdat ik zelf moslim ben - en dat zijn vooral Noord-Afrikaanse mensen. Uit de vlaggen die langs de Turnhoutsebaan worden gehesen, kun je bijvoorbeeld duidelijk afleiden wanneer de maand van de ramadan is aangebroken. De symbolische representatie gaat vaak over de MENA-regio (Middle East and Northern Africa, red.) en als jonge zwarte Borgerhoutenaar ben jij geen deel van die verhalen. Je bent er wel, maar de focus ligt niet op jou. Dat heb ik als kind vaak gevoeld.
"Ongeveer een jaar geleden ben ik beginnen uit te leggen waarom iemand mijn haar niet zomaar mag aanraken zonder het te vragen. Ik beland daardoor heel vaak in discussies. Mensen antwoorden vaak ‘Dat is toch niet zo erg?’ of ‘Wat is het probleem?’"
Wat maakt Black History Month Belgium zo anders dan in de VS?
Mohamed: We kijken naar de gewone mensen met Afrikaanse roots in België. Wat houdt hen bezig? Dat peoples perspective laten we interageren met de geschiedenis. Het eerste jaar dat we BHM organiseerden, hebben we gewerkt rond verschillende thema’s, maar wel altijd vanuit de ogen van Afrikanen. We hebben de Afrikaanse cinema uitgeplozen en gekeken welke films er vroeger gemaakt werden. De thema’s die we eruit hebben gepuurd, hebben we met het heden verbonden. Daarbij hebben we ons afgevraagd: leven die thema’s nog door tot op vandaag? Vorig jaar was het thema zwarte kunst. We vroegen ons af wat de jonge zwarte Afrikaanse kunstenaars die in België werken hier meemaken, wat ze in hun verleden hebben meegemaakt en wat hun link is met het heden. Met expo’s in het Fotomuseum (FOMU) en TOKO (een creatieve co-workinspace in Berchem, red.) hebben we het werk van historische kunstenaars in de diaspora belicht. Dat hebben we dan gelinkt aan de kunstenaars in Antwerpen en in Brussel. Het resultaat was prachtig: veel van die jonge kunstenaars die dachten dat ze geen kunstenaars waren omdat ze zichzelf nooit op die manier hebben bekeken, hebben zich sinds vorig jaar toegelegd op de kunstwereld en hun kunstenaarschap voluit omarmd.
Is Black History Month Belgium enkel voor zwarte mensen bedoeld?
Mohamed: Nee. We vertrekken dan wel vanuit een specifieke doelgroep, maar iedereen die deze verhalen belangrijk en waardevol vindt, kan ze ontdekken en eraan bijdragen. Iedereen kan komen kijken naar een film die tijdens BHM in Cinema Zuid wordt vertoond.
Nyiragasigwa: BHM is er ook om vragen, opmerkingen en noden van witte mensen te beantwoorden. Ongeveer een jaar geleden ben ik beginnen uit te leggen waarom iemand mijn haar niet zomaar mag aanraken zonder het te vragen. Ik beland daardoor heel vaak in discussies. Mensen antwoorden vaak ‘Dat is toch niet zo erg?’ of ‘Wat is het probleem?’ In samenwerking met BHM Belgium en Rataplan hebben we een theatervoorstelling gemaakt. Wij gaan het hebben over haar gaat over afrohaar. Zo moet ik het zelf niet meer uitleggen. Ik raad mensen gewoon aan om naar de naar voorstelling gaan. Op die manier wordt het hen dan misschien wel duidelijk welke associaties wij zwarte mensen maken met ons haar. Het is een ludieke manier om mensen een antwoord te geven op wat afrohaar nu juist is.
King Franky: De Shakuma Fitness in ’t Werkhuys is een soort fitness waar we mensen aanmoedigen om in hun lichaam te investeren, in plaats van in materiële dingen. De naam Shakuma komt uit mijn moedertaal, het Urhobo, en betekent dat je gezondheid je rijkdom is. Het is een danstraining op basis van Afrobeat en dansbewegingen uit heel Afrika. Het is leuk, eenvoudig, intensief en effectief. We gebruiken Shakuma om mensen met verschillende achtergronden samen te brengen om te genieten van één gemeenschappelijk ding. Iedereen kan meedoen, man, vrouw, oud en jong en alle nationaliteiten.
Hoe kan Borgerhout de volgende jaren een grotere partner worden?
Mohamed: “Als Borgerhoutenaar hoop ik dat er vanuit het district Borgerhout voor de editie van 2021 wederzijdse interesse is. Ik zou zeker meer willen organiseren in Borgerhout. Het zou geweldig zijn mochten we een vaste waarde kunnen worden voor het district en voor de stad.”
Black History Month vind je ook op Facebook en Instagram. Voor meer info ga naar de website van BHM.
Dit artikel werd gepubliceerd door Borgerblad op 15/03/2020
