De laatste weken is er weer heel wat inkt gevloeid over hoe de journalistiek zich overeind moet houden in deze verwarrende tijden. Maar worden die toekomstige journalisten wel op het juiste pad gestuurd tijdens hun opleiding? Niet altijd, zo blijkt uit verschillende interviews met de mediabazen en alle opleidingshoofden van de bacheloropleidingen journalistiek in Vlaanderen.
Laat me meteen met de deur in huis vallen: zijn de opleidingen journalistiek in Vlaanderen slecht? Neen. Zijn er zaken die beter kunnen? Zeer zeker. Uit de laatste visitatiecommissie journalistiek, anno 2013, bleek dat bijna de helft van opleidingen een onvoldoende kreeg op het onderwijsproces. U leest het goed, de helft.
Is er sindsdien ook wat veranderd aan de opleidingen? Ja, elk jaar worden er een paar vakken aangepast. Maar er zijn volgens mij gewoon teveel opleidingen journalistiek. Menig mediabaas is het met me mee eens.
Schoffeer ik hiermee ineens vijf opleidingshoofden? Goed. Want het is tijd dat jullie voor de spiegel gaan staan. Zeven (!) bachelor opleidingen journalistiek, verspreid over heel Vlaanderen en Brussel, is immens veel. Het is vooral een grote verspilling van geld en talent. Tel daar dan nog eens een paar masteropleidingen bij aan een paar universiteiten en I rest my case.
Innovatie is nodig
Ikzelf heb ook een bachelor opleiding gevolgd aan de hogeschool in Mechelen. Heb ik in die 3 jaar iets bijgeleerd? Enorm veel! Hebben ze ons geleerd om creatief te zijn en out-of-the box te denken? Elke dag. Maar de opleidingen moeten dat ook zelf doen. Hoe kan het dat een creatieve opleiding af en toe zelfs niet eens nadenkt over hoe ze zelf creatief en innovatief kunnen zijn?
Ja, ik heb het buzzword laten vallen: innovatie. Die opgave is niet makkelijk, want de mediasector is altijd in beweging. Journalistiek moet constant vernieuwen. Dagelijks wordt er wel een nieuwe tool of applicatie ontwikkeld die journalisten kunnen helpen om hun verhaal te brengen. Het is een stroom van hulpmiddelen die soms zelfs wat teveel wordt, waardoor je soms de bomen door het bos niet meer kan zien.
Maar hoe kan je nu aan toekomstige journalisten nieuwe, creatieve, innoverende dingen aanleren, als de opleiding dit zelf niet doet?
Gigantische kloof
Er is een gigantische kloof tussen de opleidingen en de mediabedrijven. Er is vandaag de dag bijna geen overleg tussen de opleidingen de verschillende spelers op de markt. Vreemd dat Kris Hoflack, bijna drie jaar hoofdredacteur van de VTM-nieuwsdienst, zegt dat hij nog nooit een opleidingshoofd op zijn nieuwsvloer heeft gezien. Dat lijkt me toch een leerrijke ervaring, af en toe eens het ritme van een nieuwsvloer op te snuiven?
Er wordt volgens de mediabazen niet naar elkaar geluisterd. De noden van de bedrijven worden niet ingevuld. De opleidingshoofden in Vlaanderen ontkennen dat: zij zeggen dat er elk jaar, via stages, bachelorproeven, jury’s of congressen contact is met de sector. Wie zit daar dan, op dat overleg?
Verhalen brengen
Wat ook bleek uit de gesprekken met de captains of industry: toekomstige journalisten gaan veel meer zélf moeten zorgen voor opdrachten, zodat er ook brood op de plank komt. Je zal je eigen boekhouding moet beheren, maar je gaat ook vooral veel tijd moeten besteden aan het verkopen van je stukken.
En hierin gaan jongere journalisten zich in kunnen onderscheiden. Gaan ze bang afwachten, of gaan ze er gewoon vol voor en er op uit trekken? Zij zullen zich moeten onderscheiden door hun verhalen. En die verhalen gaan ze heel goed moeten brengen. Mensen consumeren nieuws dan ook veel anders dan pakweg tien jaar geleden. De besten zullen op hun pootjes terecht komen, soms met vallen opstaan, maar ze komen er wel.
Iedereen krijgt constant nieuwsprikkels, via alle soorten media. Mensen zijn veel sneller op de hoogte van de eerste feiten. Wat kan een toekomstig journalist dan nog brengen? Diepgang en context. Weer zo’n 2 verschrikkelijke woorden voor sommigen, en zeker voor marketeers. Maar nieuwsconsumenten van vandaag willen veel meer weten over het hoe, het waarom, het wanneer. De eerste ruis ontvangt iedereen, maar daarna willen ze een dieper verhaal waarin ze iets te weten komen wat ze nog niet wisten.
Geen makkelijke journalistiek, dat is waar. Tijdrovend dat ook. Maar daarin moeten we net meer in investeren. Diepgravende dossiers, reeksen die mensen vanbinnen raken: dat is de toekomst.
Gouden eeuw?
Zal de toekomst ook alles digitaal worden? Dat geloof ik niet. Waarin ik wel in geloof, is dat je je stuk op verschillende media op verschillende wijzen verspreid. Je kan de nieuwsconsument eerst teasen door een klein stukje online te zetten, op Facebook of op je website. De dag erna verschijnt het stuk in je krant en plaats je ook videobeelden op je Facebookpagina en website. Stukjes die je grote verhaal ondersteunen en zo samen een duidelijke boodschap kunnen overbrengen.
Ik las dan ook met heel veel interesse het grote dossier van Wouter Verschelden; over ‘De gouden eeuw van de journalistiek’. Hij slaat spijkers met koppen, maar zijn enthousiasme moet ook een beetje getemperd worden. Het internet biedt inderdaad voor een bende nieuwe jonge wolven enorm veel mogelijkheden, maar tegelijkertijd zijn er ook vele valkuilen. Hoe moet je al deze tools gebruiken? Welke tools moet je gebruiken? Welke tool of app past het beste bij je stuk? Het zijn nog maar een paar vragen waarop zowel hij als de hogescholen amper tot geen antwoorden op geven.
Daarom jammer dat Verschelden in zijn dossier niets vermeldt over een van de belangrijkste zaken: de opleiding van toekomstige journalisten. Als je vorming een valse start is, niet afgestemd op de noden van de sector, dan stel ik me daar ernstige vragen bij.
Oplossingen
Laat me even duidelijk zijn: ja, ik wil tegen de schenen van de opleidingen journalistiek stampen. Dit is ook nodig. Gaan mensen mij pretentieus vinden? Hoogstwaarschijnlijk. Het is natuurlijk makkelijk om kritiek te geven maar laat dit stuk een hulpstuk en een uitgereikte hand zijn om beter te doen. Kritiek geven is makkelijk, maar graag bied ik jullie ook een paar oplossingen aan.
Investeer in pakweg drie goede opleidingen met daarnaast een goede masteropleidingen en nuttige postgraduaten. Met bijvoorbeeld journalists in residence, zoals bij jongerenagentschap StampMedia. Laat bekende journalisten gastcolleges geven of een week lesgeven over een specifiek conflict. Ze zijn daar volgens onze bevindingen ook bereid toe.
Geef je studenten pitchlessen. Houd hen op de hoogte van laatste nieuwe trends. Informeer hen over het freelancestatuut. Leer ze iets bij over ondernemerschap. Want, wees maar zeker: een toekomstig journalist zal ook een ondernemer moeten zijn. De dagen van afstuderen en meteen ergens een vast contract tekenen zijn al lang voorbij.
Laat dit dossier daarom een wake-up call zijn. Een uitgereikte hand van de media zelf, om het beter te doen. Overleg meer, innoveer en motiveer je studenten om erop uit te trekken, om op zoek te gaan naar dat ene verhaal en het op een juiste manier te brengen.
Want wij, journalisten, hebben een ongelooflijk belangrijk rol in onze snelle maatschappij. Wij bepalen waar men wel en niet over bericht. We worden nog altijd aanzien als de vierde macht. Laat die niet verschralen door marketeers en, in hun zog, slecht opgeleide journalisten.
© 2015 – StampMedia – Kwinten Rummens
