Het aantal migranten dat vanuit Afrika de Middellandse Zee wil oversteken naar Italië blijft hoog. Terwijl Italiaanse autoriteiten en hulpverleners meer en meer overbelast geraken, wordt een Europese oplossing steeds dringender.
Dit artikel is een vertaling van een artikel dat oorspronkelijk verscheen op Spiegel Online en tot stand kwam in het kader van een workshop datajournalistiek van European Youth Press in Berlijn. Onze reporter Charlotte Teunis werkte hiervoor samen met Luigi Albonico, Peter Maxwill, Vladimir Otasevic en Katharina Wecker.
28 november 2016: hulpverleners van de Ierse marine, de Italiaanse strijdmacht en nog twee andere hulporganisaties, redden ongeveer 1400 mensen uit rubberen boten om hen vervolgens naar het Italiaanse vasteland te brengen. Deze datum markeert een triest record, vanaf 28 november staat vast dat er het voorbije jaar meer vluchtelingen aankwamen dan in crisisjaar 2014.
Volgens de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, bereikten in 2016 meer dan 171 000 vluchtelingen Italië via de Middellandse Zee. De oversteek eist jaarlijks ook een grotere menselijke tol: het voorbije jaar lieten meer dan 5000 vluchtelingen het leven of geraakten vermist. In 2015 waren dat er nog 3800.
Tot nu toe spelen asielzoekers uit Afrika in het Europese debat over vluchtelingen een kleine rol. De grootste groep vluchtelingen bestaat nu dan ook uit Syriërs, met in vergelijking minder immigranten uit Afrikaanse crisislanden. Maar omdat Italië naast het stijgend aantal vluchtelingen ook kampt met interne politieke en economische problemen, kunnen Afrikaanse immigranten wel eens snel een belangrijk punt op de agenda worden, ook voor andere EU-landen.
Op zoek naar een veilige haven
Italië zelf ontvangt vooral migranten uit Afrika, die grotendeels op de eilanden Lampedusa en Sicilië aankomen. Het continent is een broeihaard van conflicten en er zijn ook duizenden mensen op de vlucht voor honger en economische problemen. Voor veel vluchtelingen is de route langs de Middellandse Zee een laatste reddingsboei die ze nog kunnen grijpen in hoop op een beter leven.
De meeste vluchtelingen die in Italië aankomen zijn afkomstig uit de dictatuur in Eritrea of uit Nigeria, waar er enorme terreur heerst. Vanuit Syrië komen maandelijks beduidend minder mensen aan.De getallen van vorige jaren wijzen erop dat de migratie waarschijnlijk niet snel zal afnemen en dat er nog talloze mensen op de Middellandse Zee zullen verdrinken. Zowel de Duitse overheid als de Europese Unie helpen om de vluchtoorzaken te bestrijden, maar toch zal het resultaat hiervan eerder op lange termijn voelbaar worden.
Van Afrika naar Sicilië
Niet enkel overheidsinstanties worstelen met het hoge aantal vluchtelingen, ook hulporganisaties hebben het moeilijk. Tussen de 12-mijlszone voor de Afrikaanse kust en het zoekgebied van de Frontex-operaties, strekt zich een brede strook Middellandse Zee uit waarin vrijwilligers met hun boot op zoek gaan naar vluchtelingen. Veel hulporganisaties verwachten voor de komende maanden het ergste.
“Tijdens de winter moeten bijna alle schepen voor onderhoud naar het dok,” zegt Michael Buschheuer, voorzitter van Sea-Eye, een organisatie die vluchtelingen op zee probeert te redden. De voorbije jaren zijn er tijdens de winter duidelijk minder vluchtelingen aangekomen. Meestal waagden ze de oversteek ook enkel bij relatief goede weersomstandigheden. “Dat is sinds dit jaar echter anders,” zegt ook Axel Steier van de organisatie Mission Lifeline, wat gezien het beperkt aantal beschikbare reddingsschepen een zorgwekkende ontwikkeling is: “Wie daar nu uitvaart, is ten dode opgeschreven.”
“Niet nog een jaar als dit”
De vluchtelingen die ondanks deze gevaren Italië toch bereiken, komen aan in een land dat al overbelast is. Andere EU-staten lijken weinig bereid tot hulp en schuiven de verantwoordelijkheid af op Italië. Houdbaar is dit echter niet. Enkele weken voor zijn aftreden in begin december, zei premier Matteo Renzi nog dat zijn land “niet nog een jaar als dit zal doorstaan”.
Statistieken tonen aan dat het grootste deel van de in Italië gestrande migranten naar het noorden wil doorreizen. In 2016 kwamen vooral in de zomermaanden en de herfst tienduizenden mensen in Zuid-Italië aan land. Toch vroegen velen onder hen geen asiel aan. Hoewel het meestal maanden duurt vooraleer asiel kan worden aangevraagd, tonen de cijfers een duidelijke trend: veel vluchtelingen willen helemaal geen asiel in Italië.
Toch steken relatief weinig vluchtelingen de grens over naar Frankrijk, Oostenrijk of Zwitserland, wat vooral te wijten is aan het strenge optreden van de Italiaanse overheid. In Zuid-Italiaanse registratiecentra dwingt de politie vluchtelingen hun vingerafdrukken te geven. In het Noorden van Italië worden de grenzen dan weer bewaakt door grenswachters.
Velen die aankomen willen verder
Wat betekent dit allemaal voor Europa? Als de politieke en economische problemen in Italië verergeren, kunnen de Afrikaanse vluchtelingen wel eens heel snel een dringend punt op de Europese agenda worden. Vooral voor de populistische partijen zoals Beppe Grillo’s Vijfsterrenbeweging en Matteo Salvini’s Lega Nord zou het interessant kunnen zijn om zoveel mogelijk vluchtelingen proberen kwijt te geraken.
Als de populisten aan invloed winnen, kunnen ze teruggrijpen naar een vroegere praktijk: in plaats van nieuwkomers te registreren en hun asielaanvraag correct af te handelen, zou de overheid de vluchtelingen een uitzettingsbevel kunnen geven. Vluchtelingen moeten dan het land binnen de twee weken verlaten. Tot nu toe heeft de Italiaanse regering echter dit idee niet in daden omgezet, omdat de EU geld heeft gegeven en ook beloofd heeft om de vluchtelingen over de medelidstaten te verdelen.
Een Europese oplossing in het asielbeleid wordt dus steeds dringender. Hoewel er tot nu toe relatief weinig vluchtelingen illegaal Zwitserland binnenkomen, is hun aantal recentelijk toch gestegen. Mediaberichten hierover geven ook aan dat de helft van de asielzoekers die vanuit Italië in Zwitserland aankomen, proberen verder te reizen naar Duitsland.
Hoewel er geen officiële statistieken bestaan, heeft de Duitse overheid toch openlijk erkend dat de instroom van Afrikaanse asielzoekers vanuit Italië en Zwitserland wel eens snel zou kunnen stijgen. Het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken formuleerde wel een plan: de vluchtelingen moeten na hun redding op de Middellandse Zee direct teruggebracht worden naar het Afrikaanse vasteland. Of het probleem zo opgelost zal worden, blijft echter de vraag.
Dit artikel is een vertaling van een artikel dat oorspronkelijk verscheen op Spiegel Online en tot stand kwam in het kader van een workshop datajournalistiek van European Youth Press in Berlijn.
Documentatie: Almut Cieschinger, Mara Küpper, Claudia Niesen, Mirjam Schlossarek
© 2017 – Spiegel Online/StampMedia – Luigi Albonico, Peter Maxwill, Vladimir Otasevic, Charlotte Teunis en Katharina Wecker
