De tegenvallende COP27 bewijst het nog maar eens: voor pertinente klimaatactie is er meer nodig dan enkel wetenschappelijke kennis. Volgens Simon Sterck groeit de nood aan een mindsetverandering. Die verandert echter niet zomaar. Wat blijkt? Het Japanse shintoïsme kan ons een kostbare wijsheid leren.
We staan vandaag oog in oog met één van de grootste uitdagingen ooit: het inperken van de wereldwijde klimaatopwarming. Zeespiegels stijgen, waterbommen barsten, oogsten mislukken, mensen verhongeren, ze vluchten. Ondertussen blijven wij doorconsumeren, olie pompen, hamburgers eten en naar exotische bestemmingen vliegen. Een verdorven tweedeling, als je het mij vraagt. Zij die deze crisis veroorzaken, zijn niet degenen die de gevolgen ervan het hardst voelen.
Wetenschappelijke oplossingen zijn er, nu wij nog
Dergelijke rampen wenst u geen enkel land of persoon toe. Als klimaatrechtvaardigheidsactivist ben ik dan ook dagelijks op zoek naar hoe we tegen deze klimaatopwarming kunnen strijden. De wetenschappelijke oplossingen zijn er. We zullen ons gedrag drastisch moeten veranderen: minder consumeren, minder vlees eten, zuiniger leven en nog zoveel meer. Daarvoor is echter een mindsetverandering nodig.
Vandaag zien we niet dat die verandering er komt. Met de vele wetenschappelijke kennis die we rijk zijn, blijft pertinente klimaatactie alsnog uit. Zowel burgers, overheden en bedrijven maken te traag de klimaattransitie. Welke trigger kan mensen zoals u en ik dan wel aanzetten tot actie?
Een inspirerende leerkracht vertelde me ooit waarom we volgens hem over geschiedenis en andere culturen moeten leren. “De dingen die je daar leert moet je gebruiken voor de toekomst, als een schat die je slim moet benutten.” Die gedachte koester ik vandaag nog altijd.
Graag neem ik u mee om samen met mij uit de westerse visie op het klimaat te stappen en over het muurtje te durven kijken. Wat vertelt de Japanse geschiedenis en cultuur ons? Meer bepaald, wat kan het Shintoïsme ons leren voor de aanpak van de klimaatcrisis?
In het Shintoïsme is de liefde en eerbied voor de natuur fundamenteel. Door Kami te associëren met bijvoorbeeld bepaalde bomen, stenen, de maan of een meer, ontstaat er een band van respect tussen mens en natuur
Shinto-watte?
Het Shintoïsme is een Japanse natuurreligie waarin Kami, bovennatuurlijke wezens, het menselijk leven en de natuur beïnvloeden. Kami tonen zich aan mensen dankzij een yorishiro, een medium tussen twee werelden. Denk bijvoorbeeld aan bomen, bergen, natuurverschijnselen, de zon of de zee.
Vermoedelijk ontstond het Shintoïsme al in de yayoi-periode (300 v.o.t.- 300 n.o.t.). Samen met de opkomst van de rijstteelt op het Japanse eiland kwam ook deze religie op. Bij het zaaien en oogsten horen ook rituelen, bedankingen aan het weer en dus ook aan de Kami. Geleidelijk aan groeide deze religie verder uit. Vanaf Keizer Meiji in 1868 werd het zelfs de staatsreligie in Japan. Dat duurde tot vlak na de Tweede Wereldoorlog.
In het Shintoïsme is de liefde en eerbied voor de natuur fundamenteel. Door Kami te associëren met bijvoorbeeld bepaalde bomen, stenen, de maan of een meer, ontstaat er een band van respect tussen mens en natuur. Wij zijn deel van de natuur en enkel door eerbiediging van wat ons omringt handelen wij respectvol. Door de Kami van natuurverschijnselen dus niet “boos” te maken, zal er bijvoorbeeld ook geen slechte oogst volgen.
De spirituele band die we kennen bij de Japanners, hebben wij vandaag dus niet meer
Band tussen mens en natuur
In het Westen zijn we echter, sinds de verlichting en zeker sinds de industriële revolutie, de band met de natuur verloren. “We hebben de natuur geplunderd en alleen maar als een grondstof gebruikt”, schrijft godsdienstwetenschapper Karen Armstrong in haar recentste boek De heilige natuur. In het antropoceen zien we een berg vol goud enkel als iets dat we kunnen leegruimen of een bos als iets om volledig weg te kappen. De spirituele band die we kennen bij de Japanners, hebben wij vandaag dus niet meer.
Dat heeft ervoor gezorgd dat we niet goed met onze wereld omgaan. Het voelt niet fout om de natuur te gebruiken, te benutten alsof het een winkelrek is dat aangevuld blijft worden. Een boom kap je, een mijn graaf je en een koe slacht je: het zijn maar dingen, toch? Neen, vandaag stuiten we op onze limieten.
De cultuur en leer van het Shintoïsme kan ons dus veel leren over een band met de natuur. Want wij zijn de natuur.
Heb respect voor de natuur en desnoods zelfs voor de Kami die zich in prachtige natuurverschijnselen mogen verschuilen. Respect voor natuur is respect voor klimaat, onszelf en elkaar. Dankzij die heropgebouwde band zullen we weer weten waarvoor we die klimaatactie eigenlijk voeren.
En nee, dit is geen pleidooi om ons massaal te bekeren tot het Shintoïsme. Eerder een uitnodiging om na te denken wat de natuur vandaag voor ons, u en mij, betekent. Ik stel voor: laat uw gsm thuis, trek je stapschoenen aan en laat je zintuigen genieten van de dichtstbijzijnde natuur. Luister wat die u te vertellen heeft. U zal versteld staan.
