[Opinie] Hoe kan je van Duitsland houden als je naar zijn geschiedenis kijkt?

De clip begint met een beeld waarin enkele bandleden die verkleed zijn als Romeinen in een bos wandelen. Ze arriveren bij een Germaanse vrouw, die zanger Lindemann aan het onthoofden is. Dat is een rechtstreekse verwijzing naar het conflict tussen de Germanen en de Romeinen zo’n 2.000 jaar geleden. De Romeinen probeerden Europa in handen te krijgen, maar kwamen tijdens hun veldtochten in Duitsland nooit verder dan de Rijn. Het fragment is een verwijzing naar de sterke Germaanse krijgers van vroeger.  

De volgende scène toont ridders: een duidelijke verwijzing naar de Dertigjarige Oorlog en het Heilige Roomse Rijk. De Dertigjarige Oorlog was een van de bloederigste conflicten van de 17e eeuw: ongeveer 6 miljoen mensen lieten toen het leven. In die zin evenaart het haast het aantal doden van de Eerste Wereldoorlog. Het Heilige Roomse (‘Romeinse’) Rijk was een voorloper van het huidige Duitsland en was een van de grootste rijken in de Europese geschiedenis. Het overspande een gebied van Frankfurt am Main tot Praag.

Gestreepte pyjama’s

Het volgende fragment in de videoclip speelt zich af  in een kantoor, met op de achtergrond het beruchte symbool van de DDR: een passer en een hamer omringd door een laurierkrans.  Het symbool verwijst naar Erich Hönecker, het voormalig hoofd van de Stasi, de Geheime Staatspolitie in de DDR. En dan komt eindelijk het fragment waar zoveel ophef rond ontstaan is. Zanger Till Lindemann en enkele bandleden zijn gekleed als Joden in de concentratiekampen, herkenbaar aan hun beruchte gestreepte pyjama’s. De Joden in de kampen werden verplicht om deze pyjama’s te dragen. De bandleden dragen een touw rond hun nek. Lindemann blijkt een hoofdwond te hebben en op de achtergrond worden V2’s gelanceerd, de eerste ballistische raketten ooit. Een ballistische raket is een raket die men kan richten naar doelen op duizenden kilometers afstand.

Heilige huisjes

Het is duidelijk dat de band de lange en rijke geschiedenis van Duitsland wil laten zien. Rammstein schuwt daarbij de controverse niet. Ook in eerdere videoclips tonen ze dat ze niet vies zijn van het slopen van heilige huisjes. “Mein Teil” bijvoorbeeld, een ander nummer van hen, gaat over de beruchte zaak van de kannibaal Armin Meiwes. Meiwes werd veroordeeld voor kannibalisme, maar het meest controversiële aan deze zaak was dat zijn slachtoffer zich vrijwillig liet opeten door Meiwes. Het nummer schopte het tot het tweede best verkochte nummer in Duitsland. In het geval van “Deutschland” is er echter niet zoveel ophef over het nummer zelf, dan wel over het feit dat de bandleden zichzelf voorstellen als joden in een concentratiekamp, een van de meest pijnlijke feiten uit de Duitse geschiedenis.

Terechte ophef?

Volgens een analyse van de Duitse cultuurjournalist Arno Frank in het magazine Der Spiegel wil de band juist provoceren om daarmee een maatschappelijk debat uit te lokken. Dat is ook de mening van de Duitse vlogger en YouTube bekendheid VlogDave. Hij zegt dat het voor veel Duitsers moeilijk is om trots te zijn op hun land en dat daarom de clip ook zoveel discussie uitlokt. Want hoe kan je inderdaad als Duitser trots zijn op je land met dergelijk verleden? Het is begrijpelijk dat veel Duitsers zich schamen voor wat er de afgelopen 100 jaar is gebeurd in hun land. Maar moet de huidige generatie zich verantwoorden voor wat er zeventig jaar geleden is gebeurd? Het antwoord is uiteraard: nee. Anderzijds blijft het belangrijk om de Holocaust, de genocide waarbij 6 miljoen mensen op industriële schaal werden vermoord, nooit te vergeten.

Oppervlakkige media?

Misschien ligt het ook aan de oppervlakkigheid van sommige media. Toen het nummer werd gereleaset op YouTube, stonden de muziekbladen vol met uitspraken als “antisemitsche beelden in de clip”. Maar nergens in de clip wordt verwezen naar antisemitisme, of naar haat tegenover het Jodendom. Dit onderwerp blijkt zeer dankbaar voor sensationele berichtgeving. Terwijl het belangrijk is dat journalisten eerst de hele clip bekijken en grondig onderzoek doen naar het onderwerp. Dat ze nadenken wat de bedoeling is van Rammstein met de videoclip, en er dàn pas over berichten.

“Misbruiken van de Holocaust voor marketing-doeleinden”

Zoals verwacht kwam er meteen reactie uit de Joodse hoek. In het magazine Der Spiegel zegt Josef Schuster, de voorzitter van de Centrale Joodse Raad in Duitsland, dat “Rammstein de Holocaust heeft gebruikt voor marketing-doeleinden”. In De Standaard zegt Charlotte Knobloch, voormalig voorzitter van de Centrale Joodse Raad in Duitsland dat de Rammstein “te ver is gegaan” en “dat ze de moord en het leed van miljoenen mensen voor entertainment-doeleinden gebruiken”. Felix Klein van het Duits antisemitismebureau is ook van mening dat de band een stap te ver is gegaan, dat zegt hij in Der Spiegel.

Toch lijkt het erop dat er te snel aan de alarmbel is getrokken. De reactie van Schuster, Knobloch en Klein is begrijpelijk. De Holocaust was een vreselijk hoofdstuk in onze geschiedenis. Maar Rammstein is geen antisemitische band. Een taboe bespreekbaar maken of aandacht geven door middel van kunst, betekent niet dat je akkoord gaat met wat er gebeurd is. De band heeft de Duitse samenleving eerder een spiegel voorgehouden en de vraag gesteld (of beantwoord) of en hoe je als Duitser trots kan zijn op je land, ondanks het feit dat het een duister verleden met zich meedraagt. Kunst moet vragen opwerpen, mensen doen nadenken en discussie uitlokken. En daar zijn ze met “Deutschland” heel goed in geslaagd.