Het Keulse Museum Ludwig zet dit voorjaar twee Duitse kunstenaars in de kijker: Otto Freundlich en Gerhard Richter. Onze reporter Sien Wevers (22) bezocht beide tentoonstellingen. Deel 1: Cosmic Communism van Otto Freundlich, het abstracte oeuvre van een vergeten Duitser.
De Duitse kunstenaar Otto Freundlich, in 1878 geboren in Polen, kon tijdens zijn leven niet op al te veel steun van het grote publiek rekenen. Zijn bekendste werk – het beeld ‘Large Head’ – werd door de nazi’s in een propagandabeeld gebruikt om kunst en kunstenaars te hekelen. Abstracte en expressionistische kunst voldeed niet aan de eisen van het nationaalsocialistische regime en werd bestempeld als ‘Entartete Kunst’, ontaarde kunst. Hoog tijd, vond het Museum Ludwig, om de werken én visie van deze Duitser in een nieuw daglicht te plaatsen.
Voor het eerst wordt een groot deel van Freundlichs werk als een verzameling van zijn visie en ideeën tentoongesteld. Met meer dan 80 objecten vormt deze expositie een zo duidelijk mogelijk beeld van de communist Freundlich. Naast schilderijen en beelden zijn er ook glasramen en mozaïeken van zijn hand te bewonderen.
Veel van Freundlichs werk ging verloren omwille van historische redenen. Zijn huis werd gebombardeerd en hij keerde ook nooit meer terug naar zijn studio in Berlijn nadat Hitler aan de macht kwam. Als Jood stierf hij uiteindelijk in het concentratiekamp Majdanek in Polen.
Kosmisch communisme
Bij leven en welzijn was Freundlich een communist in hart en nieren. Dat blijk niet alleen uit zijn werken, maar vooral ook uit zijn schetsen en geschriften. De abstracte werken zijn moeilijk te lezen zonder zijn geschreven uitleg. Verder had Freundlich een fascinatie voor de kosmos. Dat uitte hij door zijn inspiratie te halen bij kleurrijke glasramen. Die stelden voor hem het membraan tussen de wereld en de ongrijpbare kosmos voor.
Op het eerste zicht zou je denken dat zijn abstracte werken spontaan tot stand zijn gekomen. En dat hij de interpretatie ervan aan het toeval wil overlaten. Maar niets is minder waar, want zijn teksten zijn bijzonder eenduidig. Freundlich liet in zijn werk ook niets aan het lot over: de op glasramen geïnspireerde kleurvlakken werden niet op gevoel ingekleurd. Uit zijn schetsen blijkt dat alle kleuren op voorhand bepaald werden en dat de compositie van de vlakken wel degelijk een politieke, communistische boodschap dragen.
Picasso en Einstein
In 1924 vluchtte Freundlich naar Parijs waar hij in alle rust verder werkte aan zijn oeuvre. Hij kon ondanks de tegenwerkingen van de nazi’s wel op de steun van zijn collega-vrienden rekenen. Onder andere Alfred Döblin, Wassily Kandinsky en Pablo Picasso schonken geld en kochten daarmee een van Freundlichs werken om het tentoon te stellen in een Frans museum. Want naast het misbruiken van het beeld, gaven de nazi’s het ook een andere naam (The New Man). Ze manipuleerden en kopieerden het originele beeld om het Duitse volk te tonen hoe het vooral niet moest.
Zijn interesse voor de kosmos haalde Freundlich bij een andere vriendengroep. Onder andere Albert Einstein vormde een grote bron van inspiratie voor zijn latere schilderijen. Daarin liet hij randen en contouren achterwege, terwijl hij nog steeds het glasraam en dus de kosmos als basisidee gebruikte.
Meesterlijke mozaïek
Het meest spectaculaire werk in deze tentoonstelling is een mozaïek van 215 op 305 cm. The Birth of Man toont ons de kleurrijke visie van Freundlichs nieuwe en communistische mens. Met passer en haak komt de man uit een oranje waas tevoorschijn. De mozaïek, die meer dan 800 kilogram weegt, bevond zich jaren in het operagebouw in Keulen, maar belandde daar in de totale vergetelheid.
Het gigantische werk werd met veel mankracht én de grootste precisie naar het Museum Ludwig overgebracht. Freundlich maakte de mozaïek al in 1919. Hoe het komt dat dit vroege werk nog in tact is? Hij borg het werk jarenlang op in een schuur achter zijn huis. En dat schuurtje ontsnapte op het nippertje aan een bom.
Het oeuvre van Freundlich is met het verstrijken van de tijd gefragmenteerd geraakt. Veel werken werden vernield of gingen verloren, maar er is nog hoop. Zo vond men zeven jaar geleden een beeldje van zijn hand bij het uitgraven van een nieuwe metrolijn in de Duitse hoofdstad. Het beste van Freundlich vind je nog tot 14 mei 2017 in het Museum Ludwig in Keulen.
Tickets en info: www.museum-ludwig.de
© 2017 – StampMedia – Sien Wevers
