Genderstereotypen zijn een ware pest in de media. Daarnaast blijft de vrouwelijke expert ondervertegenwoordigd en wordt haar zendtijd ingenomen door mannen. Hoe kan het dat deze discriminatie anno 2025 nog steeds onze journalistiek in haar ban houdt en hoe pakken we dit probleem constructief aan?
“Vrouwen blijven opvallend ondervertegenwoordigd in de media, vooral als het gaat om experts”, zegt Aylin Koksal, journalist bij Knack Weekend. “De cijfers liegen er niet om. Ook ik merk het zelf steeds vaker. Het is niet alleen een kwestie van aantallen, maar vooral van hoe vrouwen gepresenteerd worden – vaak als gewone burger of slachtoffer, zelden als autoriteit of gezaghebbende stem. Het is wellicht geen bewuste keuze, maar juist omdat het vaak onopgemerkt blijft, blijft het hardnekkig.”
“Het vraagt tijd, aandacht, en soms gewoon dat ene telefoontje extra om die vrouwelijke expert of iemand met een ander perspectief aan het woord te laten. Maar die moeite is onmiskenbaar noodzakelijk” – Aylin Koksal (journalist, Knack Weekend)
Koksal probeert zelf ook bewust om te gaan met de genderongelijkheid. “Als journalist voel ik de verantwoordelijkheid om actief op zoek te gaan naar diverse stemmen. Gelukkig zie ik steeds vaker dat redacties daar aandacht voor hebben. Toch blijft het een werk in uitvoering. Mannelijke experts liggen vaak voor het oprapen – ze beschouwen zichzelf al snel als gekwalificeerd om antwoorden te geven. Bij vrouwelijke experts, zelfs wanneer ze hetzelfde parcours hebben afgelegd en dezelfde expertise bezitten, merk ik vaak een grotere terughoudendheid om zich uit te spreken. Dat mag echter geen reden zijn om niet die extra stap te zetten. Het vraagt tijd, aandacht, en soms gewoon dat ene telefoontje extra om die vrouwelijke expert of iemand met een ander perspectief aan het woord te laten. Maar die moeite is onmiskenbaar noodzakelijk.”
Atria, het Nederlandse kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, kaartte deze problematiek in 2017 al eens aan, en kwam daarbij tot enkele voorstellen om een systematische aanpak te creëren om zo het probleem te minimaliseren en uiteindelijk – hopelijk – zelfs compleet te kunnen verhelpen. Allereerst wil het een organisatie in dienst stellen die met regelmaat en systematisch zowel oude als nieuwe media analyseert en monitort op vlak van gender en beeldvorming. Etniciteit en andere dimensies mogen hierbij niet buiten beschouwing worden gelaten. Daarnaast wil het kenniscentrum dat er in prestatieafspraken – dat zijn vrijwillige overeenkomsten tussen onder andere Nederlandse gemeenten – vastgelegd wordt wat het maximale aandeel aan blanke mannen als specialist mag bedragen om zo ook andere groepen een kans te geven om aan het woord te komen. Tot slot zouden er toegankelijke middelen moeten zijn om dergelijk onderzoek naar de genderproblematiek grondig te kunnen voeren.
Slechts 20 procent is vrouw
Gelukkig hebben we op het vlak van gendergelijkheid in de media al stappen gezet, maar de weg is nog lang. Statistieken uit 1995 wijzen uit dat van alle mensen die voorkwamen in de nieuwsmedia die over het algemeen toch representatief zou moeten zijn, slechts één op de zes mensen een vrouw was. Dat aandeel is gelukkig in de daaropvolgende jaren fors gestegen, want in 2010 was 25 procent van alle personen in het nieuws een vrouw, volgens RoSa vzw, het kenniscentrum voor gender en feminisme.
Witte mensen worden vaker als experts afgebeeld dan als ‘gewone burger’, terwijl dat bij mensen met een andere huidskleur omgekeerd is
Volgens het kenniscentrum is veertig procent van de geïnterviewde burgers in de media vrouwen, terwijl slechts twintig procent daarvan vrouwelijke experts zijn. Daarnaast, maar zeker niet minder relevant, blijken witte mensen ook vaker als experts te worden afgebeeld dan als ‘gewone burger’, terwijl dat bij mensen met een andere huidskleur omgekeerd is. Kortom, de genderstereotypen worden versterkt door het onvoldoende representeren van vrouwen – en mensen met een andere huidskleur – in de cultuursector, maar ook in de nieuwsmedia, terwijl die juist uiterst representatief zou moeten zijn.
Daarom geven de Vlaamse Expertendatabank of The Brussels Binder een overzicht van vrouwelijke experts per domein. In Nederland is er de expertendatabank Vaker in de Media, die ook jaarlijks de Vrouw in de Media Award en de aanmoedigingsprijs You Go Girl uitreikt. Deze databanken zorgen ervoor dat de dooddoener “we konden geen vrouw vinden” in elk geval niet meer opgaat. Media die willen inzetten op meer vrouwelijke experts, doen er volgens het onafhankelijke Amerikaanse opleidingsinstituut The Poynter Institute for Media Studies goed aan om eenvoudigweg zelf te turven hoeveel vrouwen ze aan het woord laten.
Atypisch
Niet alleen het nieuws bepaalt ons wereldbeeld, maar ook televisieseries en sociale media - zeker bij jongeren. Zo blijkt uit een studie van de School for Mass Communication Research aan de KU Leuven in 2023 dat adolescenten tussen dertien en achttien jaar die naar TV-series kijken, waarin vrouwen atypische beroepen uitoefenen, minder vooroordelen over gender hebben.
Natuurlijk gaat genderstereotypering verder dan alleen televisieseries en sociale media. We worden iedere dag ook geconfronteerd met reclames die vol zitten met stereotypes. Een reclame over afwasproducten zal hoogstwaarschijnlijk een vrolijke vrouw tonen in plaats van een stoere man. Zo kwam Marijke Bertels, Senior Director van het consultancybedrijf Trilations, al in 2009 tot de verassende conclusie: de consument is vaker bereid om het product te kopen bij niet-stereotype voorstellingen dan bij beelden van de traditionele zakenman/kuisvrouw. De vraag blijft echter waarom we dan toch steeds blijven terugvallen op deze stereotype voorstellingen.
Een reclame over afwasproducten zal hoogstwaarschijnlijk een vrolijke vrouw tonen in plaats van een stoere man
Sterker nog, het verhaal gaat verder dan ronduit de manier waarop vrouwen worden afgebeeld, het is zelfs de vraag of de vrouw überhaupt genoeg wordt afgebeeld. We legden hier al een grote weg in af. Langzaam begint de steen aan het rollen te geraken. Er komt gestaag meer aandacht voor het probleem, er worden verschillende oplossingen gezocht en er worden organisaties opgericht. Eén daarvan is het charter ‘Unstereotype Communication’, dat in 2019 werd opgericht door de Unie van de Belgische adverteerders (UBA). Het doel van dit charter is het aankaarten van stereotypen in reclame en media maar ook het helpen zoeken naar een gulden middenweg om meer klanten en lezers aan te spreken. Zo worden er tips gegeven als het zoeken naar gelijkenissen in plaats van verschillen om een betere connectie te vormen met de potentiële klant. Want stereotype reclame is niet langer van deze tijd en blijkt ook niet meer aan te slaan. “Het is dus dringend tijd voor verandering”, aldus Jozefien Daelemans in Charlie Magazine.
Het wordt dus een kwestie van consequent aankaarten en bewustzijn creëren. De stereotypen die in onze media en journalistiek geslopen zijn, zorgen voor vertekende denkbeelden waarbij dringend een halt moeten worden toegeroepen. Daarnaast blijft de onderrepresentatie een grote drijfveer van die denkbeelden en de enige manier om dat op te lossen, is kritisch nadenken over het selecteren van gesprekskandidaten en zorgen voor een divers scala aan bevraagden. Want iedereen heeft het recht zich te herkennen in de publieke opinie, die anders onwaardig is die naam te dragen.
Vrouw van de toekomst
Aansluitend op de oproep van de Internationale Vrouwendag hebben vijf leerlingen van de ervaringsgerichte methodeschool Groenhout uit Antwerpen onder begeleiding van Eric Pompen, gepensioneerd journalist en PXL-docent, een reeks artikels gemaakt over de 'vrouw van de toekomst'. Hierin worden de huidige problemen en mogelijke oplossingen in de volgende deelgebieden toegelicht: arbeid, pers, productprijzen, sport, entertainment.
Uit literatuurstudies en gesprekken met experten blijkt dat de genderkloof in ons land nog altijd groot is, ondanks het feit dat meisjes in het hoger onderwijs het voortouw nemen. Gelukkig duiken een aantal lichtpunten in het duister op. Vooral in justitie nemen vrouwen de fakkel van de mannen over. Ook het loonverschil is ondertussen tot een minimum beperkt, uitgezonderd in de sport.
