Op 25 mei vorig jaar overleed George Floyd (46), een Afro-Amerikaanse man uit Minnesota, aan de gevolgen van verstikking nadat politieagent Derek Chauvin gedurende meer dan acht minuten met zijn knie op Floyds nek had gezeten. Op 20 april van dit jaar werd Chauvin over de hele lijn schuldig bevonden aan zijn dood. Maar zal dit vonnis het racismeprobleem in de Verenigde Staten oplossen? Verre van, zegt studente moraalwetenschappen Désirée Wagenaar.
Derek Chauvin werd in de rechtbank schuldig bevonden aan de dood van George Floyd. Wat zou kunnen lijken op een overwinning van de wereldwijde anti-racismebeweging en een opgestoken middelvinger naar het Amerikaanse rechts- en politiesysteem dat al eeuwenlang Afro-Amerikanen systematisch discrimineert, is niet meer dan een bevestiging van hoe het rechtssysteem zoals we het kennen, werkt. Dat stopt bij het schuldig verklaren van het individu, zonder verder te kijken naar de werkelijke oorzaak van de feiten.
Chauvin is niet moreel verantwoordelijk
Bij het veroordelen van de dader wordt een belangrijk aspect uit het oog verloren, namelijk dat zijn handelingen ergens uit voortkomen. Door het aanpakken van het individu worden de oorzaken van deze handelingen meestal niet aangepakt. Derek Chauvin zelf is namelijk niet moreel verantwoordelijk voor de daad die hij stelde. Het systeem waaruit hij voortkomt en het systeem waarin hij handelde, is dat wel. Als we echt iets willen veranderen en dergelijke gebeurtenissen willen voorkomen in de toekomst, moeten we dat aanpakken.
Het is mijn morele plicht om mee te bouwen aan de wereld van morgen, aan een betere wereld dan die van vandaag. Daarom is dit een bericht aan iedereen, maar vooral aan witte mensen, die nu opgelucht ademhalen en denken: ‘Die slechte man is veroordeeld voor zijn slechte daad’. Ik richt me ook vooral tot de witte mensen in machtige posities in onze samenleving: zij hebben de meeste macht in handen en hebben de morele plicht om iets te veranderen in de toekomst.
Elke keuze heeft een oorzaak
Het systeem verantwoordelijk houden klinkt gemakkelijk en zelfs tegenintuïtief. Want, hoor ik je denken, het is toch Chauvin die zijn knie op Floyds nek zette? Maar niemand maakt beslissingen in het ijle. Elke keuze heeft een oorzaak en die oorzaak komt nooit echt uit de persoon zelf voort. Je wereldbeeld wordt grotendeels gevormd door de omgeving waarmee je in aanraking komt terwijl je opgroeit.
Ook Chauvin groeide op in een bepaald systeem: dat van de Amerikaanse samenleving. Daarna ging hij werken in een systeem dat voor een deel geënt was op die samenleving: dat van de Amerikaanse politie. En zo werd hij gekneed door systemen die al honderden jaren doordrenkt zijn van geïnstitutionaliseerd racisme. Zijn handelingen verschenen dus niet zomaar uit het niets. Chauvins knie op Floyds nek was het gevolg van een reeks causale factoren die op elkaar inspeelden, waaronder toevallige factoren die uit Chauvin zelf voortkwamen, zoals zijn karakter - gevormd door zijn opvoeding -, zijn thuissituatie, zijn schoolomgeving, zijn werkomgeving, enzovoort.
“Floyd moest gestraft worden”
Net als iedereen is Chauvin causaal gedetermineerd. Niets is zonder oorzaak en oorzaken komen niet uit zichzelf voort. Die oorzaken aanpakken kan een andere toekomst betekenen. En in het geval van Chauvin had het Floyds leven kunnen sparen.
Maar niet iedereen geraakt tot die laatste stap in de redenering. Floyd betaalde in de winkel, net voor zijn dood, met een vals briefje van 20 dollar. Veel mensen stoppen hier al met nadenken en zeggen: “Hij beging een overtreding, dus hij moest gestraft worden.” Maar ook Floyds handeling komt voort uit een unieke causale keten die hem determineerde tot de handeling. Het is zelfs niet eens zeker dat hij zich ervan bewust was dat het bankbiljet vals was. Het belangrijkste element in de causale keten die leidde tot de dood van Floyd is het feit dat hij een zwarte man was in een systeem waarin zwarte mannen de grootste slachtoffers van politiegeweld zijn. Al die bovengenoemde factoren - de persoon die Chauvin is geworden onder meer door de omgeving waarin hij opgroeide en werkte, de gebeurtenis zelf en dat Floyd zwart was - bepaalden samen dat Chauvin zijn knie niet van Floyds nek haalde. Enkel Chauvin voor die handeling veroordelen is dus niet duurzaam.
Zwarte mannen sneller gedood door politie
Het bewijs voor mijn stelling kwam overigens veel te snel. Op de dag van de veroordeling van Chauvin stierf in Ohio de zestienjarige Ma'Khia Bryant door vier politiekogels. Volgens de politie werd ze ‘geneutraliseerd’, terwijl ze zelf de politie had gebeld, omdat ze bedreigd werd door twee andere meisjes en terwijl ze uit zelfverdediging een mes vasthield.
Uit een recente Amerikaanse studie blijkt dat de zwarte bevolking 25% uitmaakt van de slachtoffers die overlijden tijdens een confrontatie met de politie, terwijl slechts 12,3% van de Amerikaanse bevolking zwart is. Daar tegenover staan 53,6% witte slachtoffers, terwijl witte mensen 62,3% van de Amerikaanse bevolking uitmaken. Afro-Amerikanen hebben volgens deze studie dus tweemaal zoveel kans om te overlijden tijdens een confrontatie met de politie in vergelijking met hun totale aantal in de Amerikaanse bevolking. Frank Edwards, Hedwig Lee en Michael Esposito toonden in 2019 met hun studie ‘Risk of being killed by police use of force in the United States by age, race–ethnicity, and sex’ aan dat ongeveer 96 op 100 000 zwarte Amerikaanse mannen door de politie worden gedood. Bij witte mannen gaat het over 39 op 100 000. Een zwarte man heeft dus 2,5 keer meer kans om gedood te worden door de politie dan een witte man. Volgens een studie uit februari 2017 blijken de zwarte mannen die gedood worden door de politie 2 keer zo vaak ongewapend te zijn dan de witte mannen. We moeten echter kritisch staan tegenover deze cijfers. Uit een recente studie van mei 2020 die gepubliceerd werd door Cambridge University Press blijkt dat vooringenomenheid in de administratie van de politie ertoe leidt dat veel onderzoeken de niveaus van raciale vooringenomenheid bij de politie onderschatten of zelfs discriminatie volledig maskeren. Het zou dus kunnen dat de cijfers in werkelijkheid nog veel hoger liggen.
Agent in 16 weken
We moeten ook eens kijken naar de opleiding tot politieagent in de VS. Die verschilt van staat tot staat en de lengte ervan varieert tussen de 10 en 36 weken. In Minneapolis, de thuisstad van Floyd, mag een politieagent na 16 (!) weken opleiding de straat op met een wapen. In Ohio is dat na 31 weken.
‘Defund the police’ begon als een slogan tijdens de Black Lives Matter-betogingen na de dood van Floyd en is vandaag als beweging actief over de hele VS en Canada. De beweging roept op om minder middelen naar de politie te laten vloeien en meer naar de gemeenschap. De bedoeling ervan is om toekomstig politiegeweld te voorkomen, maar dat lijkt me sterk.
Natuurlijk moeten er meer middelen vloeien naar het voorkomen van problemen bij slachtoffers van politiegeweld. Door te investeren in sociale diensten, jeugdzorg, huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg en andere gemeenschapsdiensten. Maar vooral de politie-opleiding dient op federaal niveau aangepakt te worden. Er is een langere opleiding nodig, die meer focust op geweldloos neutraliseren en op het detecteren, voorkomen en actief bestrijden van discriminatie en racisme.
De Amerikaanse samenleving moet collectief naar zichzelf durven te kijken. Ook de media en het onderwijs moeten bezinnen. Dit is een meerjarenplan, maar een dat meer vruchten zal afwerpen op lange termijn, dan het straffen van een individu. Dit is voor de volgende generatie Amerikanen, die hierdoor misschien in een minder racistische samenleving zullen kunnen opgroeien.
De slachtoffers van morgen
De gebeurtenissen in de VS zijn overigens geen ver-van-ons-bed-show. Ook in België is politiegeweld zeer reëel. In april vorig jaar overleed Adil C., een negentienjarige jongen, in Anderlecht toen hij vluchtte voor de politie, uit angst voor een mogelijke coronaboete. Hij werd van zijn brommer gereden door een wagen van de antibanditisme-eenheid van de Brusselse politie. De middelen die ingezet werden om hem te doen stoppen, zijn middelen die normaal gezien ingezet worden bij achtervolgingen na grote misdrijven. De handelingen van de politie waren overduidelijk disproportioneel. Ook de dood van Adil had voorkomen kunnen worden als we het structureel racisme in onze samenleving, ons systeem, vroeger hadden aangepakt. Maar het is nog niet te laat. Voor de slachtoffers van morgen kunnen we nog een verschil maken. Laat ons hopen dat de veroordeling van Chauvin een startpunt is, geen eindpunt.
