Een jaar na de massale protesten op het Tahrir-plein is de euforische stemming in Caïro verdwenen. In de documentaire Back to the Square schetst regisseur Petr Lom een onthutsend beeld van het leven na de revolutie. Deze vijf intrigerende portretten zullen niemand onberoerd laten.
"Bent u de vader van de baby die 'Facebook' heet?" De Egyptenaren schieten in de lach bij het horen van deze vraag. De sfeer is uitgelaten. Een groep jongens fantaseert over het zusje van de 'Facebook-baby' en bedenkt de toepasselijke naam 'Twitter'. Ondanks de opgewekte sfeer in het begin van de documentaire, blijven vooral de tragische getuigenissen van een handvol Egyptenaren nazinderen. Onterechte arrestaties, folteringen en seksuele intimidatie zijn geen uitzonderingen in het dagelijkse leven na de revolutie.
Intuïtie
"De voornaamste vraag voor een filmmaker is: Waar focus je op?" beweert de Tsjechisch-Canadese regisseur Petr Lom. "Ook ik was verward in Egypte. Voordat ik naar Caïro ging, had ik geen uitgewerkt plan. Aanvankelijk wilde ik Nobelprijswinnaar Mohamed El-Baradei volgen. Ik merkte al snel dat hij een schuchtere man was en dat hij te veel op zijn woorden moest letten voor de camera."
Lom arriveerde rond 1 februari in Caïro en pas vijf maanden later wist hij waarover hij zijn film zou maken. "Ik hoorde meer en meer verhalen over onrechtvaardige situaties en ik voelde dat ik daar iets mee moest doen. Bovendien vond ik het beeld van de Egyptenaren in de Westerse media te eenzijdig." In zijn documentaire laat hij gewone burgers aan het woord. De vijftienjarige Wally die souvenirs verkoopt aan toeristen, de taxichauffeur Mohamed die door een bijtende vloeistof werd verminkt, de jonge Lamiz die werd gedwongen valse verklaringen af te leggen tegen haar man, de demonstrante Salwa die werd onderworpen aan een maagdelijkheidsonderzoek en tot slot Mark, een activist die zijn broer uit gevangenis wil krijgen.
Trojaans paard
Hoe ga je te werk als je mensenrechtenschendingen aan het licht wil brengen? "Als je werkt aan mensenrechtenfilms speel je met vuur," zegt Lom. "Ik heb vooral geleerd uit mijn eigen ervaring. Je kan best een soort 'Trojaans paard' kiezen, een onderwerp dat geen argwaan opwekt bij de autoriteiten. Enkele jaren geleden maakte ik een film over de Iraanse president Ahmadinejad. Ik kreeg enkel toestemming omdat ik zei dat de president verkeerd werd begrepen en ik daarom de democratie in Iran in beeld wilde brengen."
Ook in Egypte was filmen niet altijd evident. "Egyptenaren hebben veel trots en willen niet dat je bijvoorbeeld afval in de straten filmt," vertelt Lom. "Ze vrezen dat buitenlanders hun land schade willen toebrengen." Om de vijf karakters uit zijn documentaire te volgen, moest hij eerst hun vertrouwen winnen. Lom spreekt geen Arabisch en was nog nooit in Egypte geweest. Hij werkte met een lokale assistent die vooral veel mensenkennis had. "Het duurde ongeveer drie maanden voordat we een goed contact hadden met Salwa, het meisje dat werd beschuldigd van prostitutie."
"Als er onverwachte dingen gebeuren voor de camera kan je magische momenten vastleggen", meent Lom, "daarom is het zo belangrijk om te wachten." Een voorbeeld uit Back to the Square is het beeld van een vrouw die demonstreert met een groot plakkaat op een stok. Een man wandelt voorbij, kijkt eerst naar de vrouw en dan naar de camera. Vervolgens laat hij haar stok zakken en bedekt zo haar gezicht met het bord. De vrouw blijft beteuterd achter. "Tijdens mijn verblijf merkte ik dat het probleem van vrouwenrechten werkelijk groot is. Vrouwen worden gezien als tweederangsburgers," zegt Lom. "Ik hou niet van documentaires waarin alles wordt uitgelegd, vaak krijgen beelden betekenis op zichzelf. Ik probeer een universum te creëren waarin kijkers zelf op ontdekking kunnen gaan."
'Back to the Square' wordt op maandag 26 maart uitgezonden in het programma Tegenlicht om 21.00 uur op NED2.
In België wordt de documentaire op 14 mei getoond in Bozar tijdens de openingsavond van het filmfestival One World in Brussels.
© 2012 - StampMedia - Marieke Van Cauwenberghe
Dit artikel werd gepubliceerd door Nieuws.be op 26/03/2012
Dit artikel werd gepubliceerd door De Wereld Morgen op 26/03/2012
