Vandaag de dag doen er veel geruchten over corona de ronde. Uit verschillende Amerikaanse studies blijkt dat een groot deel van de antivaxers orthodoxe christenen zijn. Puur toeval of zijn gelovigen meer vatbaar voor complotdenken?
Het idee dat gelovige mensen sterke complotdenkers zijn, komt vooral vanuit het atheïsme. Er zijn verschillende jongeren die vinden dat geloven samengaat met niet kritisch zijn. Volgens Tim (26), een atheïst, zijn gelovige mensen blind voor wetenschap: “Bijna alles op de wereld is wetenschappelijk te verklaren. Waarom zou je dan nog geloven?” Wanneer ik Bram (28), ook atheïst, vraag wat hij vindt van de coronamaatregelen, zegt hij dat het zou kunnen dat de overheid misbruik maakt van de situatie om meer controle over de bevolking te krijgen.
En bij moslims?
Bij de moslims zit het net iets anders. Zij zijn sterk overtuigd van Allah en het scheppingsverhaal. Nasli (24) is moslima en is overtuigd van een almachtige schepper: “Ik geloof dat er zeker een schepper is die het universum heeft gecreëerd. Je hebt ook een kunstenaar nodig om kunst te maken. Als er geen schepper was, hoe kan het dan dat alle mensen zo verschillend zijn van elkaar.”
Sousan (29) is ook moslima, zij vindt dat als we wetenschap blindelings geloven, we juist niet kritisch zijn: “Mensen moeten kritisch zijn tegenover wat ze horen, maar ze moeten zich er ook bij kunnen neerleggen dat sommige dingen niet te verklaren zijn.” De moslims zijn wel eerder geneigd om in te gaan op complottheorieën. Zo gelooft Nasli in een complot rond corona. Volgens haar is het een spel van machthebbers om geld binnen te krijgen. “Als het echt een virus was, hadden wetenschappers het al kunnen stoppen.”
“Als het echt een virus was, hadden wetenschappers het al kunnen stoppen.”
Ook christenen lijken meer voor complottheorieën open te staan dan de niet-gelovigen. Ze gebruiken stukjes uit de bijbel om aan te tonen dat hun geloof echt is. Zo verwijst Amazonia (20), een protestantse christen, bijvoorbeeld naar brieven die God naar de aarde heeft gezonden om ons op weg te helpen. Kinga (23), een katholieke christen, ziet haar geloof dan weer anders: “Ik zie geloof als het principe van de eerste beweger. Het universum is in beweging dus moet hier ook een eerste beweger geweest zijn.” Zij staat ook sceptisch tegenover politici wanneer het corona betreft. Ze is ervan overtuigd dat de overheid corona misbruikt om de bevolking te controleren. Leen (17) is ook katholiek. Zij probeert corona vanuit de Bijbel te verklaren: “Corona is een straf van God omdat we de wereld niet goed verzorgen.” Dit is volgens Maarten Reijnders, schrijver van het boek Complotdenkers en expert in complottheorieën, een manier om traumatische ervaringen te verwerken. We geloven volgens hem in complottheorieën om het leven betekenis te geven.
Volgens expert Reijnders zijn er heel wat gelijkenissen tussen complot en religie. Het is zowel eigen aan gelovigen als aan complotdenkers om hun theorie te staven aan de hand van een mengeling van kleine gebeurtenissen. Reijnders geeft het voorbeeld van een oude theorie dat joden christelijke kinderen zouden ontvoeren. Volgers van dat complot beargumenteerden hun theorie aan de hand van één christelijke jongen die bij joden is teruggevonden.
Verder zijn zowel religie als complot op zoek naar een antwoord op vragen die moeilijk te beantwoorden zijn. Reijnders merkt ook dat gelovigen in de media meer vatbaar zijn voor complottheorieën. Volgens hem gaat het hier niet noodzakelijk om het geloof dat deze mensen volgen, maar eerder om het feit dat ze extremere ideeën hebben. Mensen met extreme overtuigingen geloven sneller in complottheorieën. Het kan hier zowel om politieke, als religieuze overtuigingen gaan. Met andere woorden: hoe extremer het geloof, hoe meer vatbaar voor een complottheorie.
“We geloven een complot omdat we willen dat het waar is. Eigenlijk zit er een complotdenker in elk van ons.”
Edward De Vooght, expert in fake news en post truth en onderzoeker aan de Universiteit Gent, heeft hier een andere visie op. Volgens hem is iedereen vatbaar voor complottheorieën: “Een complot sluit altijd aan bij een persoonlijke levensvisie. Als we in een problematische situatie terechtkomen, gaan we automatisch op zoek naar een oplossing. Hierbij zijn we geneigd te kijken binnen onze eigen leefwereld. Als we in zo een situatie een theorie tegenkomen die strookt met onze levensvisie, zijn we geneigd die te gaan geloven.” Gelovigen zijn volgens expert De Vooght niet noodzakelijk meer vatbaar voor complottheorieën, maar de leefwereld waarin gelovigen zitten, kan daartoe wel bijdragen. Aan de hand van religie bekijken mensen het leven vanuit een bepaald narratief. De Vooght benadrukt dat mensen in complottheorieën geloven, omdat het hun eigen visie bevestigt: “We geloven een complot omdat we willen dat het waar is. Eigenlijk zit er een complotdenker in elk van ons.”
