Dankzij zijn decentrale werking biedt het fediverse een democratisch alternatief voor commerciële sociale media. Maar zolang de technische complexiteit een te grote groep mensen afschrikt, blijft het monopolie van Big Tech ongemoeid.
Disney, Apple, IBM ... Het zijn slechts enkele van de grote bedrijven die niet langer op X, het voormalige Twitter, zullen adverteren. De reden daarvoor is het ongemoeid laten van antisemitische tweets. Want sinds de overname van X door Elon Musk is de haatspraak er enorm toegenomen. In oktober vorig jaar leidde die negatieve trend ertoe dat op twee weken tijd meer dan een miljoen mensen overstapten naar het sociaal mediaplatform Mastodon. Het was een ongeziene overloop. Veel gebruikers zagen Mastodon als het veilige broertje van Twitter.
Al is dat broertje ook een buitenbeentje. Want in tegenstelling tot Meta, het bedrijf achter Facebook, behoort Mastodon niet tot de Big Tech. Nog straffer: er zit zelfs niet echt een bedrijf achter. Mastodon is een gratis en open platform, dat deel uitmaakt van het zogenaamde fediverse. Die term ontstond uit een samentrekking van de Engelse woorden federated en universe.
“Het fediverse bestaat nu vijf à tien jaar en is een netwerk van netwerken. Het vormt eigenlijk een geheel van servers die met elkaar verbonden, federated, zijn”, vertelt fediverse-blogger Laurens Hof. “Er bestaat dus geen centrale server die alle gegevens verzamelt. Maar doordat de servers hetzelfde protocol of standaard set aan regels hanteren, is er wel onderlinge communicatie mogelijk.”
Op zich is die werking van het fediverse helemaal niet zo bijzonder. Ook bij ons mailverkeer zorgen gedeelde protocollen ervoor dat je met een hotmail-adres toch een berichtje naar een yahoo-adres kunt verzenden. Al zit er bij het fediverse achter die decentrale werking ook een politiek project verborgen.
Decentraal en democratisch
Het fediverse kan namelijk een democratische vluchtroute bieden om te ontsnappen aan de almacht van de ‘traditionele’ sociale media. Want Meta en Twitter konden slechts uitgroeien tot internetgiganten door de gegevens van hun gebruikers op hun eigen servers te verzamelen. Enkel zo slaagden ze erin die data op grote schaal voor commerciële doeleinden te benutten.
“Maar door de decentrale architectuur van het fediverse is het onmogelijk om data commercieel uit te buiten”, verklaart Nathalie Van Raemdonck, die aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) doctoreert over het fediverse. “Je gegevens zitten slechts opgeslagen in de server die je gebruikt. Er zijn dus geen oppermachtige poortwachters met toegang tot alle gegevens. Het fediverse zet dan ook een stapje terug naar het oorspronkelijke internet. Voor Big Tech dominant werd, zag men het internet als een onafhankelijke online publieke ruimte.”
“Door de decentrale architectuur van het fediverse is het onmogelijk om data commercieel uit te buiten” – Nathalie Van Raemdonck (doctoraatstudent Vrije Universiteit Brussel)
En ook voor Laurens Hof is het fediverse een plaats, waar iedereen met iedereen kan samenwerken: “Zo kun je met een Mastodon-account mensen volgen op andere fediverse platformen, zoals PeerTube”, aldus Hof. “De enige voorwaarde is dat de servers van gebruikers volgens hetzelfde protocol opereren. Op het fediverse gebruikt iedereen dan ook het ActivityPub protocol.”
Wanneer je een Mastodon-account aanmaakt, is je eerste keuze de belangrijkste: welke server ga je gebruiken? Die keuze bepaalt met wie je zult kunnen communiceren. Niet alle servers zijn met elkaar verbonden. En bovendien is er ook niet zoals bij Facebook één gebruikersreglement voorhanden. Iedere beheerder van een server bepaalt zijn eigen huisregels. Zelfs de controlemechanismen functioneren helemaal anders.
“Op het fediverse zijn het (de)federaten en migreren de voornaamste methoden om normen af te dwingen. Bij het defederaten verbreekt een beheerder de link met een andere server”, vertelt Van Raemdonck. Zo zijn er op Mastodon een aantal servers, waar extreemrechtse groeperingen de plak zwaaien. Maar omdat de andere servers het contact met hen hebben verbroken, vormen ze letterlijk een geïsoleerd online eilandje.
Daarnaast kunnen gebruikers er ook voor kiezen om te migreren en van server te veranderen, wanneer ze het niet eens zijn met de regels die ergens gelden. Die dynamieken zorgen voor actieve democratische inspraak en controle op de platformen.
De beheerders van de servers zijn veelal mensen met een technisch profiel. Tot op heden blijven dat voornamelijk hoogopgeleide witte mannen. Op die manier sijpelt de witheid van onze collegezalen door in het fediverse
Massale migratie naar fediverse blijft uit
Al blijft het fediverse natuurlijk niet volledig gevrijwaard van machtsmisbruik. Zo hebben de beheerders van grote servers, zoals mastodon.social, wel erg veel macht om hun normen op te leggen. En de beheerders van de servers zijn veelal mensen met een technisch profiel. Tot op heden blijven dat voornamelijk hoogopgeleide witte mannen. Op die manier sijpelt de witheid van onze collegezalen door in het fediverse.
Toch bevat het fediverse nog steeds de mogelijkheid om meer democratische sociale mediaplatformen te creëren. Ook voor overheden en politici. “Voor hen is autonomie erg belangrijk. Door de decentralisatie van het fediverse verkrijgen ze meer controle over wat ze doen. Zo liet de gemeente Amsterdam al uitschijnen actiever via het fediverse met zijn inwoners te willen communiceren”, benadrukt Laurens Hof. Al geeft Hof grif toe dat hij had verwacht dat die omschakeling sneller zou gebeuren. In dit voorjaar viel de grote overloop van X naar Mastodon stil. Het aantal actieve gebruikers van Mastodon daalde zelfs lichtjes.
Vandaag lijkt het fediverse nog een te grote groep mensen af te schrikken. Vooral het feit dat je een server moet kiezen is voor velen te complex. Zolang dat niet verandert, zal Mastodon nog enige tijd het ingewikkelde kleine broertje van X blijven. Maar intussen laat Elon Musk zelfs de ranzigste tweets ongemoeid en wordt de rol van Big Tech meer omstreden. De roep naar democratischere sociale media blijft dus luid weerklinken. Al is het afwachten hoeveel mensen daaraan gehoor zullen geven en daadwerkelijk naar de servers van het fediverse zullen migreren.
